Kan gazı

Kan gazı yorumu ve kan gazı değerlendirme basamakları

Kan gazı, hastaların kan Ph’ının, kandaki oksijen, karbondioksit oranını ve metabolik ve solunumsal durumu hakkında güvenilir bilgi veren en önemli laboratuvar yöntemlerinden biridir. Tekbaşına tanı değeri olmasada bir çok hastalığın ayrıcı tanısında güçlü bir indikatör görevi görür.

Kan gazı değerleri

1.  PaO2 ile oksijenlenme değerlendirilir.
2.  PaCO2 ile ventilasyon değerlendirilir
3.  P(A-a)O2  ile gaz alışverişini değerlendirmek için hesaplanır.
4.  Asit-baz dengesi
   • Genel değerlendirme için pH’ya bakılır.
   • PaCO2 ve HCO3 incelenerek solunumsal ve metabolik durum saptanır.
   • Primer asit-baz bozukluğunun ayırıcı tanısı yapılıp, kompansasyon olup olmadığı değerlendirilir.
   • Asit-baz bozukluğunun akut-kronik, basit veya mikst özelliğide belirlenir.

Kan gazı pH’ı nedir?

Asit-baz dengesinde bu bozuklukları yapan olaylara ve bu olayların doku düzeyinde meydana getirdikleri değişiklikler ise asidoz veya alkaloz olarak adlandırılır.

• pH <7.35 olursa, H+ iyonu konsantrasyonu normalin üstüne çıkmıştır ve asidemi denir.
• pH >7.45 olursa H+ iyonu konsantrasyonu azalmıştır ve alkalemi denir.

Kan gazında; pH formülü nedir?

pH (7.4) = pK (6.1) + log HCO3- (24) / 0.03 x PaCO2 (40)
Asidoz (pH <7.35) kanda asit yükünün yani H+ iyon konsantrasyonunun artması ile oluşur. Bu durum da ya kanda CO2’nin artması ya da HCO3’ün azalması ile ortaya çıkar.
Alkaloz (pH >7.45) ise, kanda asit yükün yani H+ iyon konsantrasyonunun azalması ile oluşur. Kanda ya CO2 azalmış ya da HCO3- konsantrasyonu artmıştır.

Kan gazı parametre değerleri

Kan gazı yorumu

Kan PaO2 değeri nasıl yorumlanır ?

Arter kanındaki PaO2’nin azalmasına hipoksemi denir. Hipoksemi sonucu doku oksijenlenmesinin azalmasına ise hipoksi denir. Yaşlanma ile birlikte PaO2 değeri düşer. Ama yine de PaO2 ≥60 mmHg ve SaO2 ≥ %90’dır.

Alveol ve arter arasındaki oksijen farkı

Alveol ve arter arasındaki oksijen farkı [p(A-a)O2] : Alveol ve arterin kısmi oksijen basınçları arasındaki fark olup, akciğerlerin gaz alışverişi fonksiyonu hakkında genel bilgi verir.

• Alveol ve arter arasındaki oksijen farkı hesaplanması:

• P_AO₂ = Alveolar PO₂ 

• P_aO₂ = arterial PO₂ (arter kanı ölçümüyle elde edilir)

p(A-a) O2’nin normal bir genç erişkinde 5-15 mmHg arasında olduğu kabul edilir; yaşla birlikte artar. Ancak hiçbir zaman 30 mmHg’ı geçmez. Hipoksemide yüksek p(A-a)O2 varlığı intrapulmoner şant varlığını gösterir.

Baz fazlalığı (BE) nedir ?

Metabolik sistemdeki defekt sonucu oluşan kandaki fazla asit ya da bazı gösterir. Standart koşullarda bikarbonat (37 °C’de ve 40 mmHg pCO2’de) kan örneğinin pH’sını 7.40’a getirmek için gerekli olan asit veya baz miktarını verir. Metabolik durumun göstergesidir.

• BE < -2 mmol/L ise metabolik asidoz,
• BE > +2 mmol/L ise metabolik alkalozdur.

Bikarbonat (HCO3)

Bikarbonat iyonunun serum konsantrasyonudur. Kanda önemli bir tampondur, asit-baz dengesinin belirlemede kullanılan en önemli parametrelerden biridir.
Standart bikarbonat: Solunumsal nedenli HCO3- değişikliklerini elimine etmek için standart koşullarda (37 °C sıcaklık ve 40 mmHg pCO2 altında) kanda bulunması gereken HCO3- konsantrasyonudur.

Solunumsal asidoz:

Kan gazı pH değerinin 7.35’in altında, PaCO2 değerinin 45 mmHg’nın üzerinde olduğu klinik tablodur. Başlıca mekanizması alveolar hipoventilasyon sonucu CO2 atılımının azalması ve kanda CO2 değerinin yükselmesidir. Solunumsal olayların kompansasyonu metabolik yoldan olur. Bunun için böbrekler devreye girer; H+ iyonu atılır ve HCO3- iyonu tutulur. Metabolik kompansasyon yavaş gerçekleşir; optimal 2-5 günde oluşur.

Metabolik asidoz:

pH 7.35’in, HCO3- düzeyi 22 mmol/L’nin altındadır. Kuvvetli bir asit alımı ve asit yükü artımı veya böbrekler ya da gastrointestinal sistem yolu ile aşırı HCO3- kaybı nedeniyle ortaya çıkar. En sık asit yükü artışına bağlı oluşur. Kompansasyon öncelikli olarak solunum sistemi aracılığıyla olur. Artan H+ iyon konsantrasyonu solunum merkezini uyararak hiperventilasyon yapar. “Kussmaul solunum” ile CO2 atılımı artar.
Solunumsal kompansasyon dakikalar içinde başlar ve 12-24 saatte en üst düzeye ulaşır. Eğer metabolik asidozun birincil nedeni böbrekler değilse, böbrekler de daha sonradan kompansasyona katılır.

 Alkalozlar

Solunumsal alkaloz:

Kan gazı pH değerinin 7.45 üzerinde ve PaCO2 değerinin 35 mmHg’nın altında olduğu tablodur. En sık mekanizma artmış solunum hızı ve/veya derinliği nedeniyle PaCO2 azalmasıdır. Bu durum pH’yı hızla yükseltir. Asit baz dengesini korumak için böbrekler HCO3- kaybını artırır. Metabolik kompansasyon 2-5 günde optimal olur.

Metabolik alkaloz:

Kan gazı pH değeri 7.45’in, HCO3-düzeyi 26 mmol/L’nin üzerindedir. Sıklıkla kuvvetli asit kaybına, daha az sıklıkla ise baz artışına bağlı olarak meydana gelir.
Standart HCO3 yükselmiştir ve baz fazlalığı vardır. Solunumsal kompansasyon dakikalar içinde başlar ve 12-24 saatte en üst düzeye erişir. Solunum sayısı azaltılarak CO2 yükselir. Eğer metabolik alkaloz uzar ise ve neden böbrek kaynaklı değil ise böbrekler de kompansasyona karışır. Hidrojen iyonunu tutar ve HCO3- iyonu atar.

Kan gazı pH’sının normal sınırlarda tutulması için Henderson-Hasselbalch denklemine göre HCO3-/PaCO2 oranı 20 olmalıdır. Kompansasyon mekanizmaları bu amaçla çalışır.

Anyon açığı nedir ?

Metabolik asidoz veya mikst asit-baz dengesizliği olduğu düşünülen hastalarda mutlaka anyon açığı (AA) ve anyon açığı  var ise de delta-delta açığı (ΔAA / ΔHCO3-) hesaplanmalıdır.
Anyon açığığı ölçülen serum katyonları (pozitif yüklü partiküller) ile anyonları (negatif yüklü partiküller) arasındaki farkı ifade eder. Günlük pratikte ölçülen katyon sodyum, anyonlar ise klor ve bikarbonattır.

Kan gazında Anyon açığı = Na – (HCO3 + Cl) (Normali: 12±4 mEq/L)

Metabolik asidozun volatil olmayan asitlerin (laktik asit, ketoasitler, vb.) birikmesine mi (artmış anyon açıklı, normokloremik metabolik asidoz), bikarbonat kaybına mı bağlı olduğunu (normal Anyon açıklı, hiperkloremik metabolik asidoz) göstermek için kullanılır. Albümin düzeyi düşük olan hastalarda, Anyon açığı albümin düzeyine göre düzeltilmelidir.
Artmış artmış anyon açıklı metabolik asidozun varlığında ikinci bir metabolik asit-baz dengesi bozukluğunu ortaya çıkarmak için “delta-delta açığı” hesaplanır. Hesaplamada artmış anyon açığın daki artış, HCO3’daki azalmayla kıyaslanır.
ΔAA/ΔHCO3- = (Hesaplanan AA – 12) / (24 – ölçülen HCO3)
Sadece artmış artmış anyon açıklı metabolik asidoz varlığında ΔAA/ΔHCO3 = 1’dir.

• Eğer hiperkloremik metabolik asidozda mevcutsa ΔAA/ΔHCO3- <1’dir.
• Eğer metabolik alkaloz da mevcutsa ΔAA/ΔHCO3- >1’dir.

Kan gazı asit-baz dengesinin yorumu

1-Primer asit-baz dengesi bozukluğunun bulunması

• pH ve/veya PaCO2 normal aralık dışındaysa, asit-baz dengesi bozukluğu mevcuttur.
• Hem pH, hem de PaCO2 normal aralık dışında ise, değişme yönleri incelenerek primer asitbaz dengesi bozukluğu tespit edilir.
• pH ya da PaCO2’den biri normalse, mikst asit-baz dengesi bozukluğu mevcuttur
  • pH normal ise, PaCO2’nin değişme yönü solunumsal bozukluğu;
  • PaCO2 normal ise, pH’nın değişme yönü metabolik bozukluğu tanımlar.

2.Beklenen yanıtın değerlendirilmesi
A- Eğer mikst bozukluk tespit edilmişse: Metabolik asidozda anyon açığının değerlendirilir. Metabolik asidozu olan hastalarda metabolik asidozun tipini belirlemek için ve üçlü asit-baz dengesi bozukluklarının tanısı için gereklidir. Önce anyon açığı hesaplanır; Anyon açığı  artmış ise delta açık hesaplanarak normal AA’lı metabolik asidoz ya da metabolik alkalozun eşlik edip etmediği tespit edilir.
B-Primer asit-baz dengesi bozukluğu tesbit edilmişse;

• Beklenen PaCO2 hesaplanır

Beklenen PaCO2 = 1.5 x HCO3- + 8±2 (veya HCO3 de 1 mmol/L’lik azalma PaCO2 de 1.0-1.3 mmHg’lik azalma yapar)

• PaCO2 beklenen aralıkta ise, kompansasyon söz konusudur.
• PaCO2 beklenen değerden fazla ise eşlik eden solunumsal asidoz mevcuttur.
• PaCO2 beklenen değerden az ise, eşlik eden solunumsal alkaloz mevcuttur.

• Solunumsal asidoz veya alkaloz mevcut ise, durumun akut, kısmi olarak kompanse edilmiş ya da tam kompanse edilmiş olup olmadığı tespit edilir.

• Solunumsal asidozda, pH akut solunumsal asidozda beklenen değerin altındaysa, eşlik eden metabolik asidoz mevcuttur. Eğer kronik solunumsal asidozda beklenen değerin üzerindeyse, eşlik eden metabolik alkaloz mevcuttur.
• Solunumsal alkalozda, pH akut solunumsal alkalozda beklenen değerin üzerindeyse, eşlik eden metabolik alkaloz mevcuttur. Eğer kronik solunumsal alkalozda beklenen değerin altındaysa, eşlik eden metabolik asidoz mevcuttur.

Basit asit-baz dengesi bozukluğunda beklenen kompansatuvar yanıt değerleri
Metabolik asidoz                   HCO3 de 1 mmol/L’lik azalma PaCO2 de 1.0-1.3 mmHg’lik azalma yapar
Metabolik alkaloz                  HCO3-’daki her 1 mmol/L’lik artış için PaCO2 0.6-0.7 mmHg artar
Solunumsal asidoz (akut)       Her 10 mmHg PaCO2 artışı için  HCO3- 1 mmol/L artar, pH 0.08 azalır
Solunumsal asidoz (kronik)   Her 10 mmHg PaCO2 artışı için  HCO3- 3-4 mmol/L artar, pH 0.03 azalır
Solunumsal alkaloz (akut)     Her 10 mmHg PaCO2 azalışı için HCO3- 2 mmol/L azalır, pH 0.08 artar
Solunumsal alkaloz (kronik) Her 10 mmHg PaCO2 azalışı için HCO3- 5 mmol/L azalır, pH 0.03 artar

Kendinizi test edin !!

Aşağıdaki linke tıklayarak sorular sayfasına ulaşabilirsiniz

Kan gazı soruları

Kaynaklar
1. Day J, Pandit JJ. Analysis of blood gases and acid-base balance.Surgery Oxford 2011;29:107-11.
2. Woodrow P. Arterial blood gas analysis. Nurs Stand 2004;18:45-52.
3. Marik PE. Acid-base disturbances. In: Marik PE, editor. Handbook of evidence-based critical care. New York: Springer; 2010. p.453-61.
4. Dokwal CP. Interpretation of arterial blood gases. Pulse 2009;3:15-9.
5. Williams AJ. ABC of oxygen: assessing and interpreting arterialblood gases and acid-base balance. BMJ 1998;317:1213