Ototoksisite, bir ilaç veya kimyasal maddenin iç kulağa yapısal veya işlevsel olarak zarar verme potansiyelidir. Ototoksik özellik gösteren pek çok ilaç ve kimyasal mevcuttur. İç kulağa zarar, işitme veya denge fonksiyonlarına olabilmektedir.
Ototoksisite potansiyeli olan maddeler; aminoglikozit ve makrolid grubu antibiyotikler, lup diüretikleri, plastik bazlı kemoteropatik ajanlar, bazı NSAI ilaçlar ve antimalariyal preparatlarla ilişkilidir.
Aminoglikozit grubu antibiyotikler endolenf içinde birikip koklea ve vestibüler tüysü hücrelerin ölümüne sebep olarak işitme kaybı ve periferik vestibüler fonksiyon bozukluğu yaparlar. Fakat aynı anda iç kulakta etkilendiğinden baş dönmesi nadirdir. Klinikte ataksi ve hareket halindeyken görsel sabitlemenin sağlanamaması anlamına gelen oskilopsi (duran cismin hareketli algılanması) ile beraber kendini gösterir. Hasar genellikle geri dönüşsüzdür. Fakat doz ve süre bağımlıdır.
Lup diüretikleri de (furasemid ve etakrinik asit) geri dönüşsüz vestibüler ototoksisiteye sebep olur. Son zamanlarda oral N-asetil sistein uygulaması hemodiyaliz hastalarında aminoglikozit nedenli ototoksisiteyi önlemede etkin bulunmuştur.
Vestibüler hasarla ilişkili sitotoksik ajanlar; vinblastin ve sisplatindir. D-metioninin oval pencereye topikal uygulanması sisplatinin ototoksik etkilerine karşı koruyucudur. Karboplatin gibi yeni platin bazlı ajanların sisplatine oranla daha az ototoksisiteye sahip olduğu gösterilmiştir.
Kinidin ve kinin orijinli klorokin ve meflakin gibi antimalariyal ilaçlar geri dönüşümsüz olabilecek vestibüler belirtilere sebep olabilirler.
Ototoksik ve Vestibülotoksik Ajanlar
| Ajan | Doz Bağımlı | Geri dönüşlü |
| Aminoglikozit | + | Genellikle N-asetilsistein ile iyileşme mümkün değil |
| Eritromisin | + | + |
| Minosiklin | + | + |
| Florokinolonlar | – | + |
| NSAI İlaçlar, Salisilatlar | + | + |
| Lup diüretikleri | – | Geri dönüşsüz olabilir |
| Sitotoksik ilaçlar | + | – |
| Antimalaryaller | – | + |
Geri dönüşümlü vestibüler hasar ve ototoksisite sebepleri arasında NSAI ilaçlar, salisilatlar, minosiklin, eritromisin ve bazı florokinolonlar sayılabilir.
Salisilatlar ses algısının değişimi kadar çınlamayla da kendini gösterebilir. Nadir olarak ani duyma kaybı ketorolak, naproksen ve piroksikam (son iki ilaç çınlamayla da ilişkilidir) içeren diğer NSAI ilaçlarla ilişkilidir.
Antiparazitik ilaçlarda olduğu gibi abakavir gibi antiviral ilaçlarda da tek başına yürüyüş bozukluğu gözlenebilir.
Birçok solvent ve diğer kimyasallar hem periferik hem de santral vestibüler belirtilere sebep olabilir. Bunlar arasında propilen glikol, toluen, civa ve hidrokarbonlar bulunur.
Bazı antikonvilzanlar, trisiklik antidepresanlar, nöroleptikler, opiatlar ve alkol bazen santral vestibüler sendromu indükleyebilirler.
Fensiklidin nistagmus ve ataksinin eşlik ettiği santral vestibüler belirtilere sebep olan uyuşturucu bir ilaçtır. Kemoteropatik ajanlar kadar fenitoin ve tolien de serebellar geri dönüşsüz toksisiteye sebep olur. Genelde birçok hasta kronik olan bu baş dönmelerine propriyosepsiyon ve görsel algının daha yüksek olduğu durumlarda kalarak adapte olur.
Baş dönmesine karşı kullanılan bazı ilaçlar dengeleme sistemini baskılayarak veya geciktirerek var olan baş dönmesini daha fazla arttırabilir. Bu guruptaki ilaçlar arasında alkol, benzodiazepinler, barbitüratlar ve nöroleptikler sayılabilir. Kronik baş dönmesi de dahil baş dönmesine karşı yapılan tedaviler uzun süre devam etmemelidir.
Kaynaklar
- Keene M et al. Histopathological findings in clinical gentamicin ototoxicity. Arch Otolaryngol 1982; 108(2):65-70.
- Smith CR et al. Double-blind comparison of the nephrotoxicity and auditory toxicity of gentamicin and tobramycin. N Engl J Med 1980;302(20):1106-9.
- Leonard P, Kanno H. Ototoxicity. Ballenger J.J. ed. otorhinolaryngology head and neck surgery. Maryland. Williams&Wilkins 1996;102-07.
- Moore RD, Smith CR, Lietman PS. Risk factors for the development of auditory toxicity in patients receiving aminoglycosides. J Infect Dis 1984;149(1):23-30.
- Lerner SA, Matz GJ. Aminoglycoside ototoxicity. Am J Otolaryngol 1980;1(2):169-79.
- Prezant TR, Agapian JV, Bohlman MC et al. Mitochondrial ribosomal RNA mutation associated with both antibiotic-induced and non-syndromic deafness. Nat Genet 1993;4(3):289-94.
- Hutchin T, Haworth I, Higashi K, et al. A molecular basis for human hypersensitivity to aminoglycoside antibiotics. Nucleic Acids Res 1993;21(18):4174-9.
