Parasetamolün Toksik Etki Mekanizması:

Parasetamol büyük oranda karaciğerde glukronik asit ya da sülfat ile konjuge edilerek metabolize edilir. Kalan % 2-4’lük kısmı da mikrozomal enzimlerle toksik metaboliti N-asetil p-benzokinonimine (NAPQI) çevrilir. NAPQI karaciğerdeki glutatyonla bağlanarak detoksifiye edilir ve idrarla atılır. Toksik dozda alındığında, oluşan NAPQI miktarı glutatyonun bağlama kapasitesini aşarak karaciğer ve böbrek hasarına neden olur.
Toksik Miktarda Alım: Parasetamol 6 yaşın üstündeki çocuk ve yetişkinde bir kezde 200 mg/kg ya da 24 saat içinde toplam 7-10 gram, 6 yaşın altındaki çocukta ise bir kezde 200 mg/ kg ve üstündeki dozda alındığında akut zehirlenmeye yol açar. Birkaç gün süreli kullanıldığında ise 6 yaşın altındaki çocukta 72 saatten uzun süre ile 100 mg/kg’ın üstünde, 6 yaşın üstündeki çocuk ve yetişkinde 48 saatten uzun süre ile 6 g ya da 150 mg/kg’ın üstünde alındığında zehirlenmeye neden olabilir. Alkolizm, uzun süreli açlık ve izoniazid kullanımı gibi parasetamol toksisitesine duyarlılığın arttığı durumlarda parasetamolün toksik dozu günde 4 g ya da 100 mg/kg’dır.

Parasetamol Zehirlenmesi Belirti ve Bulguları

• 1. Evre (ilk -24 saat):İştahsızlık, bulantı, kusma, halsizlik ve transaminazlarda yükselme
• 2. Evre (25-72 saat): İştahsızlık, bul antı, kusmaKarın sağ üst kadranında ağrı, Transaminazlarda yükselme, Bilirubin düzeyinde artma, Protrombin zamanında uzama ve Böbrek işlevlerinde bozulma
• 3. Evre (73-96 saat): Fulminan karaciğer yetmezliği (sarılık, pıhtılaşma bozukluğu, hepatik ensefalopati), Çoklu organ yetmezliğine bağlı ölüm.

Parasetamol Zehirlenmesi Tanı:

Öykü ile ve yapılabiliyorsa serum parasetamol düzeyi ölçülerek konur. Olanak varsa kan alındıktan en az 4 saat sonra ölçülen serum parasetamol düzeyi ile, karaciğer hasarı riski öngörülebilir . Serum düzeyi 200 mikrogram/mL’ nin üzerindeyse bu risk yüksektir. Kronik zehirlenmelerde ve parasetamol alındıktan sonra 24 saatten daha uzun süre geçmişse değerlendirme yapılamaz.
Diğer Laboratuvar İncelemeleri
Parasetamol alınmasını izleyen 24-48 saat içinde transaminaz (ALT ve AST) düzeylerinin 1000 IU/L’yi aşması karaciğer hasarını gösterir, ayrıca protombin zamanı uzar, serum bilirubin ve kreatinin düzeyleri yükselir.

Parasetamol Zehirlenmesinde Acil ve Destekleyici Tedavi: 

Gerekiyorsa temel ve ileri yaşam desteği verilir. Protrombin zamanı uzamasına bağlı kanama varsa kas ya da ven içine K vitamini kullanılır.

Özgül Antidot ve İlaçlar

N-asetilsistein (NAC): Karaciğerde eksilmiş glutatyon havuzunu tamamlayarak karaciğeri korur, ağız yoluyla ya da ven içine uygulanır . Toksik dozda parasetamol alan ve/veya Rumack-Matthew nomogramına göre olası hepatotoksisite riski olan hastalara n-asetilsistein verilmelidir. Parasetamol alındıktan sonra ilk 8-10 saat içinde verilmeye başlanırsa etkinliği en yüksektir. Bununla birlikte, parasetamol aldıktan 24 saat ya da daha daha fazla süre geçtikten sonra başvuran hastalara; ölçülebilen kan parasetamol düzeyi ya da biyokimyasal testlerlerle kanıtlanan hepatoktoksisite varsa n-asetilsistein verilmelidir. Hasta ağız yoluyla n-asetilsistein verildikten sonraki 1 saat içinde kusmuşsa doz yinelenmelidir. Kusmayı önlemek için ven içine metoklopramid (0,5-1 mg/kg) ya da ondansetron (0,15 mg/kg) verilir, kusma sürüyorsa NAS nazogastrik tüp yardımıyla verilir. İlk 8-10 saat içinde verilmeye başlanırsa etkinliği en yüksektir.

 N-asetilsistein (NAC, Asist) Tedavi Dozu:

Per-oral  NAC Dozu:

• NAC solusyonundan 140 mg/kg yükleme
• idame her 4 saatte bir 70 mg/kg 17 kez
• Total doz 1330 mg/kg
• Tedavi süresi:72 saatte

NAC IV Dozu:  (20 saatlik uygulama):

• 150 mg/kg olacak şekilde 200 mL %5 dextroz 15 -60 dakikada
• 50 mg/kg olacak şekilde 500 mL %5 dextroz içinde 4 saatte
• 100 mg/kg olacak şekilde 1L %5 dextoz içinde 16 saatte
• Tedavi süresi: 20 saat
• Total doz 300mg/kg

Zehirli Maddenin uzaklaştırılması: Ağız yoluyla toksik dozda alındıktan sonraki 1 saat içinde mide yıkanır ve aktif kömür verilir .
Geç gelen olgularda hemodiyaliz ve hemoperfüzyonun parasetamol ve metabolitlerinin atılmasında yararı yoktur. Oligürik böbrek yetmezliği, tedaviye dirençli asidoz ya da sıvı elektrolit dengesizliği varsa hemodiyaliz yapılır.

Kaynaklar

1. Olson KR. Acetominophen. In: Olson KR, ed. Poisoning and Drug Overdose, 4th edition, NewYork, Lange Medical Books/McGrawHill, 2004:66-69.

2. Editorial Staff: Acetaminophen (Management/Treatment Protocol). In: Klasco RK (Ed): POISINDEX® System. Thomson Micromedex,Greenwood Village,Colorado(Vol 125, expires 9/2005).

3. Marzullo L. An Update of N-Acetylcysteine Treatment for Acute Acetaminophen Toxicity in Children. Curr Opin Pediatr 2005;17(2):239-245.

4. Dart TC, Erdman AR, Olson KR, Christianson G, Manoguerra AS, Chyka PA, Caravati EM, Wx PM, Keyes DC, Woolf AD, Scharman EJ, Booze LL, Troutman WG. American Association of Poison Control Centers. Acetaminophen Poisoning: An Evidence-Based Consensus Guideline for Out-of-Hospital Management. Clin Toxicol (Phila) 2006;44 (1):1-18.

5. Rumack BH, Matthew H. Acetaminofen Poisoning and Toxicity. Pediatrics 1975;55(6):871-876.