Savaş Tıbbı
‘Mareşal’e saygı istiyoruz’
İsmet Bozdağ
Sanayi
Savaşta hayati önemi olan yirmi temel madde var. Genel üretim için kömür. Hareket kabiliyeti için petrol. Patlayıcılar için pamuk, yün, demir. Ulaşım için kauçuk. Elektrik donanımları için bakır. Çelik yapımı ve mühimmat için nikel. Dumansız barut için selüloz. Dedantörler için cıva. Uçaklar için alüminyum. Kimyasal araç-gereçler için platin. Çelik yapımı ve metalurjik genel kullanım için antimon, manganez. Savaş araç-gereçleri için asbest. Yalıtkan olarak mika. Patlayıcılar için nitrik asit ve kükürt gerekli, peki insana ne gerekli. En azından günümüzde vitaminler, proteinler, karbonhidratlar. Her an değişebilir desem size dostlarım bu ihtiyaçlar ne derdiniz. Kapıyı açıp koşar mıydınız. O zaman YeniBeden ile tanışma vaktiniz geldi demek.
Konuşmalar
İki asker siperde konuşuyor. Birinin ilk görevi. Cırcır böcekleri sanki her şey yolunda gibi bağırışıyor. Diğer askerimiz tecrübeli, anlatıp duruyor ve konuşmaları bize kadar sızıyor.
1: İnanabiliyor musun, telefon numarasını değiştirmiş.
2: Bu şartlar altında her şeye inanabiliyorum.
1: Tamam, belki değişik bir…,,..nasıl söyleyim, yapım var ama hayat böyle yaptı beni. Bilirsin yemediğimiz kurşunun haddi hesabı kalmadı. Bak şimdi, bu kol aslında benim değil. Kökten metal, ara ara yağlamam gerekiyor. Sol gözümü görüyor musun. Evet o da metal. Özel yalıtım maddeleri ile ışığı kırıyor. Göğüs kafesim var ya, herhalde sadece %10’u bana ait. Kıza kızmak elde değil, değil mi.
2: Sen de duyuyor musun sesleri, Hasatçı mı o.
1: Uyan artık. Sekiz haftadır cephedesin, sadece internette gezmeyi mi öğrendin. MEtalEt onlar.
2: MEtalEt mi, o ne.
1: Sana vücudumdaki metalleri saydım, hatırla. Savaştıklarımız ise MEtalEtler, bu ne mi demek, hemen hemen tamamen metalden oluşuyorlar demek. Endüstriyel Tıbbın cevherleri anlayacağın. 3. Dünya Savaşı’ndan sonra etrafta savaşacak erkek kalmadı, 4. Dünya Savaşı ile kadın asker ölümleri başladı ve geldiğimiz nokta. MEtalEt devrine hoşgeldin.
Bir anda gök gürültüsüne benzer ses tüm ortamı kaplıyor. 2 numara 1’in yok olduğunu dakikalar sonra anlıyor. Yaklaşık iki metre uzunluğunda hareket eden demirler 2’nin etrafını sarıyor. Daha ne olduğunu anlamadan demir-elektrik kafes ile karşı cepheye taşınmaya başlıyor. Karşısında dev sanayi şehrinin ışıkları var, çıkan dumanları görmek hiç de zor değil. Peki nereye mi götürülüyor, bekleyin ve soğuk demir ile tanışın.
- Yüzünü ateşe dön ve korun. Kurşunların uçuştuğu ortamda ayakta direkt batın grafisi çekilemeyeceğini bil. Asıl amacın yaralının baruttan uzaklaştırılması.
- Bilinci kapalı ve hareket edemeyen yaralı için üzülüp yerinde çakılı kalma. Bak bakalım ortalıkta yardımından gerçekten fayda görecekler var mı. Asker konuşabiliyor ancak hareket edemiyorsa yaralıyı güvenli ortama taşı.
- Yaralıyı ek yaralanmalardan arındıracak alanlar oluşturmaya çalış. Örneğin yanan aracın yakınında veya çökmek üzere olan binanın altında kalma.
- En rahat yaralı taşıma iki kişi ile olur. Çevrede uygun birileri varsa taşıma işlemine el vermesi için çağır. Tek kişilik taşımaya Hawes Carry denir, bilgin olsun.
- Kafaya veya boyuna penetre yara var ise servikal immobilizasyona gerek duyma ama künt travmayı da dışla.
- Hayatı tehdit edici kanamalara son ver. Direk bası ve yaranın proksimaline turnike mesela.
- Turnike uygulaması ile kanamayı durdurma halen revaçta. Yaralı askeri taşımadan önce kanama kontrolü sağla. Yalnız unutma, turnike uygulaması hasta hemorajik şoka girmeden yapılmalı ki bir işe yarasın.
- İki saat turnike ile hastayı sıkabilirsin sonra gevşet ama bir daha sıkmayı unutma. Turnikenin üstüne sıktığın saati yaz ki takip edebilesin.
- Al sana arteriyel kanama kontrolünde ünlü olan turnikeler. 1) Combat Application Tourniquet (C-A-T), SOF Tactical Tourniquet (SOFTT), ve Emergency and Military Tourniquet (EMT).
- Turnikeler kanamanın hemen proksimaline, üstüne değil.
- Ateş altında hemostatik ajan uygulaması önerilmemekte çünkü üç dakika bası yapmalısın, kendin de kurşunlanmak istiyorsan yapabilirsin tabii.
- Künt yaralanmalara ateş içinde pek rastlanmamakta, daha çok penetre hadiseler ortalıkta gezmekte. Bu nedenle spinal yaralanma riski yüksek. Askerin spinal bakısını ayrıntılı yap.
Yeni Beden
Araçlara ekler takıyorlar, sorunları ekrana yansıtıyorlar. Hemen anlıyorlar, yedek parça desteği, yağ ve su. Öyle bir dünya ki dostlarım insanlar yedek parçalardan oluşuyor. Sadece protez, metal kapak, gözlük, kalp pili değil. Farklı oranlarda mekaniklerden yapılmışlar. Sol bacak toptan metal, tek göz kökten mercek olmuş. Uyumadan vücutlarına iliştirilmiş birçok eki kapatmak zorundalar çünkü çıkan gıcırtılardan rahatsız oluyorlar. İşte bu duruma Endüstriyel Tıp denilecek ve yakın gelecekte karşımıza çıkacak. Parça bakımı satmak için medikal şirketler indirimli protez vaatleri sunacak tüketicilerine. Yoksa medeniyet dediğin tek dişi kalmış canavar mı.
Tetikçi
Mucciarone JJ, et al. Tactical Combat Casualty Care in the Assault on Punto Paitilla Airfield. Mil Med 2006;171(8):687-690.
Dr Çağdaş Can, Merkezefendi Devlet Hastanesi, Acil Tıp, Manisa
