Afet Tıbbı (Kısaltılmış Yaralanma Ölçeği, Otostop-3)

Felaket Tıbbı

‘Çünkü anlam çok kişisel bir şeydir ve herkese göre değişir’
David Lynch

Hatırlamanıza

…ekip sözsüz kavgalarını sürdürüyor. Bir anda dört kişi kapıya koşuyor ve ilk çıkan gene sürücü oluyor. Kapıyı üstlerine kilitleyen sürücü arkasına bakmadan aracına atlıyor. Sıkışıp kalan üçlü çareyi yardım aramakta buluyor ancak gelen bekledikleri olmuyor.

Yolcu koşarak sürücüye yetişiyor, yol kendini tekrarlamaya başlarken geride bıraktıkları ablalar kilitli kapının ardından bakıyor. Uzun süren sessizlik arabanın içinde koyulaşıyor. Nereye gittiklerini sadece sürücü biliyor ama yol hiç de gidilecek gibi gözükmüyor. Azalan ağaçları terkedilmiş evler, parçalanmış tabelaları ağırlaşmış hava izliyor. Tenhalık sıkışıyor ve konuşmalar başlıyor.

Sürücü: Noldu, kurudun kaldın, merak etme biliyorum yolu. Daha önce gitmemiş gibi miyim. Buralar hep böyledir, kimse uğramaz ama daha kısa yol bulamazsın gideceğimiz yere. O kadara da katlanılır, değil mi.

Yolcu: Neden bıraktık kızları geride, kitledin odaya. Hem nereye gidiyoruz. Gidilemeyecek yollardayız, ya bir nükleer sızıntı ya da çevresel felaket yok etmiş canlıları. İnsanlar nerede, kimse gözükmüyor. Hiç güvenli değil burası.

Araç giderek yavaşlar ve durur, sürücü gözlerini yoldan ayırmadan konuşur.

Sürücü: Kendi gözlerinle görmeni istiyordum ama bekleyemedin. Tamam o zaman deneysel çalışacağız. Bak şuradaki benzin istasyonunu görüyor musun, evet orası. İki koçan Hamm birası kap gel bakalım koşan çocuk, evet gene sen alacaksın. Hem bak bakalım alan güvenliği nasılmış.

Yolcu: Bölgenin ilk bakısını ben yapacağıma göre yanımda bulundurmam gerekenler kolay taşınan çanta, en az üç günlük elbise ve sağlıklı bir beden ki hiçbiri bende yok.

Yolcu arabadan ittirilerek çıkarılır, sürücü çenesine yapışmış tebessüm ile benzinliği gösterir. Rüzgarda tıkırdayan pencere dışında görsele yansıyan yoktur. Sürücü kafasını arabadan çıkararak bağırır.

Sürücü: Söylemeyi unutmuş olabilirim, bu muhitte garip tipler yaşar. Artık yaşar mı, yaşaya mı yazar sen anlayacaksın, hahahahaha.
Yolcu: Çoktan anladım zaten, felaket sonrası insanları demek istiyor. Elektrikler kesik olur, taşınabilir enerji kaynakları gerekir. Pediatrik, ileri yaş ve psikiyatrik tipler özel bakım ister. Bulaşıcı hastalıklar öyle bir yayılır ki hayret uyandırır, kimyasal sızıntılar kitle kayıplarını arttırır, önlem hemen alınmalı. Buradan çıkacak sonuç, beni benzin istasyonu ile korkutamazsın.

Sürücü: Tamam kaptan, söylemedi deme. Madem o kadar hazırlıklısın bak şu gelenler ile sen iyi anlaşırsın.

Yolcunun yüzündeki ifade değişiyor, gözleri kararıyor. Paçavra kılıklı, hırıltı nefesli inleyen insan benzerleri ritmik hareketler ile yolcuya yaklaşıyor. Yolcu göz açıp kapayıncaya kadar arabanın içine yerleşiyor.

Sürücü: Sarardın şimdi de. İşte bahsettiklerim. Buraların sakinleri. Bu yol kısa dedim, tekin demedim. Her şeyi biliyorsun ha, şimdi söyle o zaman ne yapalım.

Yolcu: Bunlar yaralı değil, yaralılar böyle olmaz. Yanlış triaj yapılanlar. Tren kazası, apartman çökmesi, zeplin düşmesi insanları. Şuradakinin kafasındaki çatlak ve içinden dökülenler yaşamla bağdaşmıyor, oradakinin karnından ise insana ait olmayan sıvılar akıyor.

Sürücü: Laflara bak, neymiş o insana ait olmayanlık.

Yolcu: Kısaltılmış yaralanma ölçeği uygun olacak. Hafif (1 puan), orta (2p), ciddi (3p), ağır (4p), kritik (5p), çağresiz (6p). Bence bunların tümü kritik-çağresiz aralığına giriyor. Neden mi. Tek tek sayıyorum. Doku kayıplı ezik kafa, muhtemel beyin kontüzyonu (3p), göğüs kafesinde paradoks solunum, yelken göğüs (4p), karaciğer lokalizasyonunda küçük ekimoz, olası minör karaciğer kontüzyon (2p), dalak civarında belirgin kot kırıkları komplike dalak yırtıklarını beraberinde getirir (5p), sol bacak kısa ve eksternal rotasyonda, her ne kadar yürüyorsa da sol femur kırık (3p). Puana göre ölüm yüzdelerini söyliyim sana (Şekil-1). Buna göre %5-50 ölür şu ama bu yürüyüşle 300 yıl daha yaşayacak gibi.

Şekil-1. Kısaltılmış Yaralanma Ölçeği

Sürücü: Artık kayıp yolu biliyorsun, içindeki yaşayayazanları da. Her yıl bir kez geçerim buradan, bilemiyorum, bana uyan bir şeyler var. Artık gitme zamanı, el salla bak uğurlamaya geliyorlar bizi hahahaha. Yolu ne kadar kısalttığımızı tahmin bile edemezsin.

Çizgi

Evet yolu ne kadar kısalttıklarını bilmiyoruz. Kayıp yol triajın önemi üzerine. Doğru triaj sağkalım ile meyve verir, yanlışı ise yaşayayazanları yaratır. Kimbilir belki de ağaçların arasından bizi yanlış triaj insanları izler, ta ki araç duruncaya kadar.
Korunak
Shackelford S, Nguyen L, Noguchi T, et Dawn of the Dead. Fatalities of the 2008 Los Angeles train crash: autopsy findings. Am J Disaster Med 2011;6:127-31.
 

Dr Çağdaş Can, Merkezefendi Devlet Hastanesi, Acil Tıp, Manisa