Özet: Sıcaklık hastalığı bilinç akışı ile harmanlandı, supraventriküler taşikardi ve nörolojik hadiselere yeni anlamlar yüklendi.
‘Sadece güzel haberlere izin var’
Jüpiter Yükseliyor
Bilinç
Çeşit çeşit ülke, çeşit çeşit dil. Düşünceleri kelimeler oluşturuyor. Ne kadar bilirsen evrenin o kadar genişliyor. Konuşabilen makineler öngörüldü. Şimdi sana soruyorum, çölde sıcakta yürüyen nerelerden esinlenir. Beyin köşelerinde kalmış çözümsüzlükler, geriye ittirilmiş konserve fikirler. Algılar nemden etkileniyor. Sıcakta neler düşünülür.
Sıcak
Askere sıcak çarpıyor ve tedavisi başlanıyor. Ancak nörolojik etkilenme altında olayları kendince kuruyor ve bilinç akarak ilerliyor.
Hatırlamıyorum, hiçbir şey hatırlamıyorum. Hatta kendimi bile tanımıyorum. Neresi, hangi yıl, kim. Sadece yürüyorum. Belki öldüm, bilmiyorum. Gördüklerimi ben mi görüyorum, yoksa izin verilen rüyalar mı bunlar. Yolculuğum devam ettikçe geçmişe gidiyorum.
- Kurgu: 19 yaş az değil be dostum, ilk 5 yılını hatırlamıyorum. Bazıları bu döneme tüm zihin dükkanlarının oluştuğu dilim diyor. Şu anda tek istediğim soğuk, daha soğuk.
- Yazı: Otuz beş derecede, %50 nem altında, askeri yüklerle 3 km yol yapanın yaşadıklarını yazıyor.
- Kurgu: Küt küt atıyor kalbim, başım dönüyor, yer, kişi, zaman bilmiyorum. Sarı ışık beni kendine çekiyor.
- Yazı: Supraventriküler taşikardisi olana kardiyoversiyon uyguluyorlar. Sanki tüm bunların sorumlusu çarpıntısıymış gibi. Ama beklenen olmuyor ve nabız yavaşlamıyor. Damar yolundan salin tatlı tatlı akıyor.
- Kurgu: Gökyüzü bulutlarla dolu, ne bunların rengi. Mavinin tonları. Vicdan ve gökyüzü, asıl saygı duyulması gerekenler miydi. Hem kim söylemişti bu lafı.
- Yazı: Hastanede askerin ısısı 41 derece, serum kreatinin 1.88 mg/dl, ALT 57 U/L, kreatin fosfokinaz 563 IU, INR 1,35. Salinin yanına dekstroz ekleniyor, soğutucu pervaneler, buzlu sular ve midazolam ortamı şenlendiriyor.
- Kurgu: Kuşlar ne güzel uçuyor, bazıları suya dalıyor. Değerleri bilinmiyor bunların. Mesela benim kanatlarım olsaydı, aslında bir tane bile yeter, giderdim buradan, hemen şimdi.
- Yazı: Yoğun bakıma yatırılıyor. On iki saat sonra renal fonksiyonlar düzeliyor, sıvı ve bikarbonat ile, 3. gün kreatin fosfokinaz toparlıyor. Dördüncü gün ALT 591 U/L, INR 1,98 oluyor. Bu nedenle damar içi K-Vit ve N-Asetilsistein ile tanışıyor. İdrar pH’ına bakılmayana neden bikarbonat başlanıyor, işte bu anlaşılamıyor.
- Kurgu: Bu adam kim, hey sen ne yapıyorsun. Elindeki ne. Gelsene buraya, yardım et bana. Yavaşca yaklaşıyor. Konuşuyor ama dudakları oynamıyor. Elindeki kafatası onun yerine cümleliyor, benimle gel diyor, takip ediyorum.
- Yazı: Bu bildiğin sıcak değil, çoklu sistemi tutan cinsi var karşında. Tartışma kısmında sıcak çarpmasını kolaylaştıran nedenler vurgulanıyor ve şeklinde adlandırılıyor. Dehidratasyon, yaş >40, uykusuzluk, kondisyondan fakir olma, akut hastalık (yüksek sedimantasyon, CRP), kalın giysi, risk alan tavırlara yatkınlık. Tüm bunlara rağmen kolaylaştırıcı faktörlerin karşılanmadığı durumlarda hazır olma gerekliliği var.
- Kurgu: Nereye götürüyor beni, evet burası güzel işte. Vaha mı. Kapı açıldı gölün içinde. İçeri gel diyor, büyük zorlama. Ama garip bir rahatlık bulutların arasından kalp ile midemin arasına yerleşiyor.
- Yazı: Sıcak çarpmasının olmazsa olmazı bilinç değişikliği. Yelpaze katmerli. Stupor, deliryum, konfüzyon, ajitasyon, nöbet.
- Kurgu: Gözlerini gerçeklere açan kendini acil serviste buluyor. Kafatası adamın çağrılarına yanıt vermediğine seviniyor. Ama o ne istek, ne zorlamaydı. Sanki tüm güzellikler vaha gölündeki kapının ardındaydı.
- Yazı: Periferik vazodilatasyon ve adrenerjik aktivite artışı kalbi supraventriküler disritmilere itekliyor. Tedavi elektrik değil, altta yatanı düzeltmek deniliyor.
- Kurgu: Tekrar sağlığına kavuşana sıcaklık hastalığı eğitimi veriliyor. Birçok savaş, yıkım görüyor. Kafatası adam mı. Hayır dostlarım, görünmüyor demek isterdim ama hayatı boyunca karşısına çıkacak. Birlikte güçlerini birleştirerek birçok başarıya imza atacaklar. Vaha kapılarını kullanmamaları gerek ve bunu çok az kişi bilir.
- Yazı: Yazının sonunda sıcaklık hastalığı tedavisinde dikkat edilmesi gerekenler parçalara ayrılıyor. Vücut ısısını düşür, nöbeti kontrol et, hidrasyonu unutma, hastaneye taşı.
Buhu
Isı ile yüklenirsin vücut depolarını arar. Ilımlı değil şiddetli stres yaratır ve son organ hasarları alır başını gider. Sıcak karşısında çaresiz kalmamak elimizde dostlarım. Yeter ki bulgulara hakim olalım. Beyinden karaciğere etkilerini sunan bu sarı buhuya karşı güçlü davranalım.
Su
Druyan A, Janovich R, Heled Y. Misdiagnosis of exertional heat stroke and improper medical treatment. Mil Med 2011;176:1278-80.
Dr Çağdaş Can, Merkezefendi Devlet Hastanesi, Acil Tıp, Manisa
