Şarbon, Bacillus anthracis isimli bakterinin oluşturduğu hastalığın ismidir. Bakterinin canlı dokularda yaşarken, doğada ve oksijen varlığında spor formuna dönüşür. Bakterinin aktif formu dış çevreye dayanıksız iken, spor formları ısı, soğuk, ultraviyole, kuruluk, yüksek ve düşük pH, kimyasal dezenfektanlar ve diğer bakterilerin metabolik ürünlerine son derece dayanıklıdırlar. Dayanıklı olan şarbon sporları, otoklavda 120 derece’de 15-20 dakikada ölür. Şarbon, inek, manda, deve, domuz, koyun ve keçi gibi hayvanlar veya yabani diğer hayvanlarda görülür, bu canlılardan insanlara da geçen hastalıktır.
Şarbon hastalığı nasıl bulaşır?
İnsanlara doğrudan hayvanlarla temastan veya hayvan ürünlerinden geçer. Hastalık deri şarbonu ve iç organ şarbonu olarak ikiye ayrılır. İç organ tipinde, bağırsak şarbonu veya akciğer şarbonu gelişir. Deride tipinde ise bakteri deriden girerse kara çıban denilen karakteristik bir yara oluşturur. İnsanlarda çoğunlukla deri tipi şarbon görülür. Mikroplu etlerin yenmesi ağır bağırsak hastalıkları yapar. Şarbon sporlarının doğadan alınımı ile de hastalık ortaya çıkabilir.
Hayvanlarda Şarbon
Şarbon hastası hayvanlarda, vücut sıcaklığı yükselir, dalak şişer, kan, katran gibi koyu renk alır ve pıhtılaşmaz.
Solunumsal Şarbon
Bacillus anthracis büyük çoğunlukla temiz olmayan ithal hayvan derilerinin ya da ithal ham yünün ellenmesi yoluyla bulaşmaktadır ve genel olarak ölümcüldür. Solunum yolu şarbonu, alveolar tutulumun olmadığı bir mediastinittir. Başlangıç semptomları nezleye benzer özelliktedir, ani bir titremeyle 40-41 °C’ye yükselen, ateşle başlar ve belirgin mediastinal ve hiler ödem ile 3 ile 4 gün içinde solunum yolu yetmezliğine dönüşmektedir. İnhalasyon şarbonu tespit edildiğinde biyoterörizmden şüphelenmelidir.
Şarbon aşısı
Şarbon aşısı birincil olarak aerosollü B. anthracis sporlarma maruz kalma riski yüksek olan popülasyonlar (askeri personel ve laboratuar çalışanları) için mevcuttur. Şarbon aşısı için protokol beş adet inramasküler enjeksiyondan oluşmaktadır: 0. gün, 4. hafta, 6. ay, 12. ay ve 18. ay. Bu aşıyı yaptıran hastaların %30’unda enjeksiyon bölgesinde hassasiyet ve kızarma olmak üzere hafif lokal reaksiyonlar meydana gelmektedir. Şiddetli reaksiyonlara sık rastlanmamaktadır ve sistemik reaksiyonlar aşıyı yaptıranların %0.2’sinden daha azında ortaya çıkmaktadır. Temas sonrası şarbonun önlenmesinde, temas sonrası profilakside kullanılan üç dozluk bir aşılama ile kombine edilmiş 60 günlük bir antibiyotik tedavisi oldukça etkilidir.
Orofarengeal şarbon
- Orofarengeal şarbon, şarbon basili yutulduktan 2-7 gün sonra gelişir.
- Oral bir lezyon varlığında boyunda şişme ve ateş oluşur.
- Lezyon nekrotik hale gelirve 2 hafta içinde psödomembran oluşturur.
- Lezyon bölgesine bağlı olarak boğaz ağrısı, disfaji, solunum sıkıntısı ve oral kanama da görülebilir.
- Yumuşak doku ödemi ve dramatik servikal lenf nodu büyümesi genellikle takip eder.
Bağırsak şarbonu
Şarbonlu hayvan etini yiyen insanlarda görülür. Kırgınlık, halsizlik, başağrısı ve terleme meydana gelir. Bulantı, kusma, diyare(ishal) ve karın ağrısıyla vücut scaklığı yükselir. Bazen kanlı ishal görülür.
Hastalığın ciddiyetine bağlı olarak hipovolemik şok gelişebilir ve tedavi edilmediği taktirde 2-3 günde ölüme sebep olabilir.
Deri Şarbonu
Tüm şarbon enfeksiyonlarının %95’ini oluşturur. Yüncü hastalığı olarak da bilir. Deri şarbonu en yaygın olarak çiftlik hayvanlarına bağımlı ve çiftlik hayvanları ile yakın temasta bulunan ve tarıma dayalı toplumlarda görülmektedir.
Eller ve parmaklar vücudun en yaygın olarak enfeksiyon görülen bölgeleridir.
Şarbon sporları bir cilt yarasında birikmekte ve 1 ile 5 gün içinde yerleşme bölgesinde bir kaşıntılı makül gelişmektedir. Makül, multipl serosanguinöz veziküllere sahip bir ülseratif bölgeye dönüşmektedir. Veziküller şarbon basili içermektedir ve bulaştırıcıdır.
Deri Şarbonunun Özellikleri
- Kutanöz şarbon, temas sonrası 2-5 gün (1-7 gün) sonrası geliştirir.
- Kutanöz şarbon en sık üst ekstremiteleri etkiler, ancak vücudun herhangi bir yerinde ortaya çıkabilir. Lezyonlar genellikle açıkta kalan bölgelerdeki laserasyonlarda, sıyrıklarda veya böcek ısırıklarında gelişir;
- Enfeksiyon, 1 cm’lik bir kesecik oluşturan 24-48 saat içinde genişleyen bir kaşıntılı papül olarak başlar; Bu daha sonra ödemli bir halo ile çevrili bir ülser olur.
- Ortaya çıkan lezyonlar genellikle yuvarlak, düzenli, yükseltilmiş kenar ile 2-3 cm çapındadır.
- Lezyonlar ödemli ve nekrotik olabilir, ancak genellikle pürülan değildir.
- Ağrısızdırlar, ancak bazen biraz kaşıntılıdırlar.
- Bölgesel lenfadenopati oluşabilir ve ağrılı olabilir.
- Ülser ve ödem 7-10 gün içinde siyah bir eskar haline dönüşür ve
7-14 gün sonra bir yara izi bırakmadan iyileşir. - Lenfadenopati kalıcı olabilir.
- Boyun lezyonları ile ödem ve lenfadenopati solunum yolunu etkileyerek stridor ve solunum yollarının bozulmasına neden olabilir.
Veziküler sıvı Gram boyaması ya da kültürü çoğunlukla tanısaldır. Ülser en sonunda ağrısız bir siyah eskara dönüşmekte ve 2 hafta içinde düşmektedir. Antibiyotik içeriği pulmoner ya da sistemik şarbon için olan ile aynıdır.
Şarbon deri görselleri
Şarbondan Korunma
Şarbon hayvanlardan insanlara geçen bulaşıcı bir hastalıktır. Korunma için öncelikle hayvan hastalığı ortadan kaldırılmalıdır. Hasta hayvanlar öldürülür ve cesetleri yakılır veya kireçli çukurlara gömülür. Çukurlar derin olmalıdır. Yüzeyde olursa şarbon sporları solucan ve böceklerle toprak yüzeyine taşınabilirler. Hayvan sürülerini şarbon sporları bulaşık olan otlaklardan uzaklaştırmalıdır. Buradaki otlar yakılmalıdır. Bulaşık ahır artıkları ve gübreler de yakılmalıdır. Hastalık bölgelerdeki sağlıklı hayvanlar aşılanır. Şarbon sporları insanlara meslek ilgisi dışında yün ve deriden bulaşır. Kuşkulu maddeler yakılıp yok edilir. Hasta insanlarda kullanılan pansuman maddeleri yakılmalı ve madeni aletler sterilize edilmelidir.
Şarbon tedavisi
Doksisiklin ile bir yükleme tedavisi ile başlanılmalıdır.(72 saat boyunca her 12 saatte 200 mg PO / IV). Ağır hasta hastalarda, her 12 saatte bir 200 mg IV / PO (toksisite olmaksızın) devam edilebilir.
Oral doksisiklin ve kinolonlar mükemmel biyoyararlanıma sahiptir; PO ve IV tedavisi ile aynı kan / doku seviyeleri elde edilir. Penisilin veya doksisiklin alamayan hastalarda herhangi bir kinolonu kullanılabilir.
Penisilin, inhalasyon şarbonu ve şarbon menenjiti tedavisinde tercih edilen ajandır. İnhalasyon şarbonu için meningeal dozları kullanılır çünkü, menenjit de sıklıkla beraberdir.
Biyoterristik şarbon için, 1-2 hafta boyunca herhangi bir kinolon veya doksisiklin kullanılır.
Raxibacumab, Şarbonun koruyucu antijenine yönelik bir insan IgGl gama monoklonal antikorudur. Bir murin hücre ekspresyon sisteminde rekombinant DNA teknolojisi ile üretilir. Bu ajan, inhalasyon şarbonu tedavisi için 2012 Aralık ayında FDA tarafından onaylanmış veya alternatif tedaviler uygun veya uygun olmadığında önleme için onaylanmıştır. Uygun antibiyotik ilaçları ile kombinasyon rejiminin bir parçası olarak kullanılır
Obiltoxaximab, koruyucu antijene yönelik bir monoklonal antikor olduğu, şarbonun bir kimerik IgG1 kappa monoklonal antikoru FDA tarafından onaylanmıştır.
İnsan antraks immün globulin (Antrasil), yetişkinlerde ve çocuklarda antibiyotik tedavisi ile kombinasyon halinde inhalasyon şarbonu tedavisinde endikedir.
Kaynaklar:
- Akbayram S, Dogan M, Akgün C, et al. Clinical findings in children with cutaneous anthrax in eastern Turkey. Pediatr Dermatol. 2010 Nov-Dec. 27(6):600-6.
- Doganay M, Metan G, Alp E. A review of cutaneous anthrax and its outcome. J Infect Public Health. 2010. 3 (3):98-105.
- Knox D, Murray G, Millar M, et al. Subcutaneous anthrax in three intravenous drug users: a new clinical diagnosis. J Bone Joint Surg Br. 2011 Mar. 93(3):414-7.
- Anthim (obiltoxaximab) [package insert]. Pine Brook, NJ: Elusys Therapeutics, Inc. March 2016.
- Anthrasil (anthrax immune globulin intravenous [human]) [package insert]. Winnipeg, MB; Canada: Cangene Corp (Emergent BioSolutions). March 24, 2015.
- BioThrax (anthrax vaccine adsorbed) [package insert]. Lansing, MI: Emergent BioSolutions. November, 2015.
- [Guideline] Hendricks KA, Wright ME, Shadomy SV, et al. Centers for Disease Control and Prevention expert panel meetings on prevention and treatment of anthrax in adults. Emerg Infect Dis 2014.
- Raxibacumab [package insert]. Research Triangle Park, NC: GlaxoSmithKline. December, 2012.
- Food and Drug Administration. 17.5 FDA-Approved Medication Guide. Levaquin (levofloxacin).
- Holty JE, Bravata DM, Liu H, et al. Systematic review: a century of inhalational anthrax cases from 1900 to 2005. Ann Intern Med. 2006 Feb 21. 144(4):270-80.
- CDC. Vaccines and Preventable Diseases:Anthrax Vaccination. Vaccines:VPF-VAD/Anthrax/mainpage.
- Alqurashi AM. Anthrax threat: a review of clinical and diagnostic measures. J Egypt Soc Parasitol. 2013 Apr. 43(1):147-66.