Kimyasal Maddelerle Zehirlenme
Evlerde günlük kullanılan maddeler, kimyasal yapıları ve oluşturabilecekleri zehirlenmeler yönünden aşağıdaki biçimde sınıflanabilir .
Sıklıkla Zehirlenmeye Neden Olan Ev Kimyasalları:
Toksik olmayan ya da pek az toksik etki gösteren maddeler:
- Sıvı bulaşık deterjanı
- Sabunlar
- Şampuanlar
- Yüzey arındırıcılar
- Yumuşatıcılar
- Oyun hamuru, kalemler, kırtasiye tipi boyalar
Mide bağırsak kanalında irritasyon yapan maddeler Yakıcı maddeler:
- Ağartıcılar (Çamaşır suyu – sodyum hipoklorid)
- Parlatıcılar (Sitrik asit)
- Kireç ve yağ çözücüler (Kostik soda [sodyum hidroksid])
- Lavabo açıcılar (Sodyum hidroksid, potasyum hidroksid)
- Fırın temizleyicileri (sodyum hidroksid)
- Tuvalet temizleyicileri (kezzap -nitrik asit-, sülfirik
- asit, tuz ruhu -hidroklorik asit-)
- Metal parlatıcılar ve pas gidericiler (okzalik, fosforik ve kromik asitler)
- Otomatik çamaşır ve bulaşık makinesi deterjanları
- Çamaşır makinesi kireç koruyucuları (sitrik asit, sodyum hidroksid)
Ülkemizde ev kimyasalları ile zehirlenme etkeni olarak ilk sıralarda çamaşır suyu, yakıcı maddeler ve deterjanlar yer almaktadır. Bu zehirlenmelerin büyük çoğunluğu 5 yaşından küçük çocuklarda kaza ile ya da ürünlerin yanlış kullanımı sonucu oluşmaktadır. İntihar amaçlı aşırı miktarda alınmaların dışında ölüm seyrektir.
Toksik Etki Mekanizması
Sıvı deterjanlar, sabunlar, şampuanlar ve yüzey anndırıcıların bileşiminde anyonik ve iyonik olmayan yüzey etkin maddeler ile suyun sertliğini gideren, pH’yı düzenleyen dolgu maddeleri yer alır. Zehirleyici etki güçleri genellikle düşüktür ve sistemik etkilere neden olmazlar. Otomatik çamaşır ve bulaşık makineleri deterjanları bazı yüzey etkin maddelerin eklenmesi ile daha alkali duruma getirilmiştir (pH>10,5). Bu nedenle sindirim sisteminde ciddi yanıklara yol açabilirler.
Yumuşatıcılar kuarterner amonyum yapısında katyonik deterjan içerirler. Katyonik deterjanlar, anyonik ve iyonik olmayan maddelere göre daha toksiktirler.
Yakıcı maddeler güçlü asit ya da alkali maddelerdir. Sindirim sisteminde yanıklara ve delinmelere neden olurlar. Hastada yakınma olmaması ciddi zehirlenme olasılığını ortadan kaldırmaz. Güçlü asitler yüzeyel nekroza, alkali maddeler ise sürekli doku içine işleme sonucu daha derin nekroza neden olurlar.
Evlerde kullanılan ağartıcılar genellikle % 3-6 oranında sodyum hipoklorid içerirler. Yoğunluğa ve maruz kalma süresine göre hafif irritan ya da yakıcı etkili olabilirler. Ağartıcıların asit ya da amonyak içeren diğer temizlik ürünleri ile birlikte kullanılması klorin ya da kloramin gibi gazların açığa çıkmasına ve solunum yoluyla ciddi zehirlenmelere yol açabilir.
Bulaşık makinesi parlatıcıları sitrik asit ve koku maddeleri içeren pH’sı 2,5 dolayında asit özellikli irritan maddelerdir.
Toksik Etki Yapan Miktarlar değişkendir. Çocuklarda kaza ile az miktarda, klorak (sodyum hipoklorid) içilmesi hafif mide bağırsak kanalı irritasyonu dışında belirti oluşturmaz, ancak açıkta satılan klorak daha derişik olabildiğinden içildiğinde küçük miktarları bile yakıcı etki yapabilir.
Belirti ve Bulgular:
Zehirlenme belirtileri alınma yoluna göre genellikle sindirim sistemi, solunum sistemi, deri ve gözde görülür. Alınan maddenin kimyasal yapısı, yoğunluğu, maruz kalınan süre, hastanın kusup kusmadığı, yutma güçlüğü ve epiglot ödemi bulgularının (öksürük, krup, ses kısıklığı v.b) bulunup bulunmadığı değerlendirilmelidir.
Fizik muayenede; orofarenkste ödem, kızarıklık ve maddenin kokusu ilk bulgulardır. Maruz kalmanın şiddetine göre epigastriyumda duyarlılık, karında “rebound” ve defans bulguları tanı ve tedavinin biçimlendirilmesine yardımcı olur. Solunma yoluyla ya da aspirasyon sonucunda oluşan zehirlenmelerde akciğer dinleme bulguları hasarın şiddetini belirlemek açısından önemlidir.
Tanı:
Bu maddelere yönelik özgül tanı yöntemleri yoktur. Diğer Laboratuvar İncelemeleri: Kanama izlemi açısından tam kan sayımı, elektrolit dengesini, karaciğer ve böbrek işlevlerini izlemek için biyokimyasal incelemeler yapılır. Akciğerlerin durumunu değerlendirmek için akciğer grafisi, mide bağırsak delinmesi açısından ayakta kann grafisi istenir. Sindirim sistemindeki zedelenmeyi değerlendirmek için erken dönemde endoskopik inceleme gerekebilir.
Ev Kimyasallarıyla Olan Zehirlenmelerin Belirti ve Bulguları
Sıvı deterjan, sabun, yüzey arındırıcılar: Deri ve gözde irritasyon,
Bulantı, kusma, ishal, seyrek olarak dehidratasyon, elektrolit bozukluğu, hipokloremik alkaloz, metabolik asidoz. Solunum yolu; Üst solunum Yollarında irritasyon, ödem, solunum sıkıntısı
Yumuşatıcılar: Dermatit, Kornea nekroz, Bulantı, kusma, ishal, hipotansiyon, konvülsiyon, koma, metabolik asidoz, methemoglobinemi, Akciğer ödemi, bronkospazm, solunum felci yapabilir.
Ağartıcılar: Deri ve göz de irritasyon, Bulantı, kusma, sindirim sisteminde irritasyon, fazla miktarda alınmada hematemez, hipernatremi, hiperkloremi, Akciğer ödemi, dilde ödem, bronkospazm
Parlatıcılar: Deri ve göz de irritasyon, bulantı, kusma, ishal, epigastrik ağrı solunum güçlüğü, akciğer ödemi, bronkospazm, baş ağrısı, öksürük,
Ağız : Sindirim sisteminde irritasyon, kanama, delinme, nekroz, özofagus ödemi, geç dönemde darlık, fistül, hemoraji.
Ev Kimyasallarıyla Olan Zehirlenmelerin Belirti ve Bulguları
Deri:Şiddetli, hatta ölümcül yanıklar
Göz: Yakıcı maddelerle Kornea zedelenmesi
Uzun süreli hipotansiyon olmuşsa böbrek yetmezliği, metabolik asidoz, lökositoz.Solunma ya da aspirasyonu; solunum yolu irritasyonu, öksürük, akciğer ödemi, solunum güçlüğü, bronkospazm, solunum felci, hızla gelişen dolaşım yetmezliği ve özofagus ödemi.
Tedavi
Olguların çoğunda belirtilere yönelik tedavi ve kısa süre izleme yeterlidir. Varsa konvülsiyon ve bronkospazm tedavi edilir. Solunma yoluyla alındıklarında hasta pnömoni yönünden izlenmelidir.
Özgül antidot ve ilaç bulunmamaktadır. Asit madde alındığında alkali, alkali madde alındığında asit çözeltileri ile nötralizasyon, ısı açığa çıkışına neden olarak doku yıkımını artırdığından kesinlikle uygulanmaz.
Yakıcı madde yanıklarında kortikosteroid uygulaması tartışmalıdır.
Yakıcı maddelerin ağız yoluyla alınmasında kusturma, mide yıkaması ve aktif kömür kesinlikle uygulanmaz.
İntihar amacıyla asit madde alındığında asidin mide bağırsak kanalından emilerek metabolik asidoza neden olmasını engellemek amacıyla ilk 90 dakika içinde, ince ve yumuşak bir nazogastrik sonda ile mide içeriğinin aspirasyonu önerilmektedir.
Atılmanın Artırılması için bilinen etkin yöntem yoktur.
Maruz Kalma Biçimine Göre Arındırma Yöntemleri:
Yumuşatıcılar, ağartıcılar, parlatıcılarda deri veya göz 15 dakika bol su ile yıkanır. Ağız yolu ile alındıysa: Sıvı deterjan-120-240 mL su içirilir. Aktif kömür yararsızdır. Solunma ya da aspirasyon da : pnemoni açısından izlenmelidir.
Yumuşatıcılar-Mide yıkama ve kusturma kesinlikle yapılmaz. Erken dönemde aktif kömür kullanımı yararlıdır.
Ağartıcılar, parlatıcılarda: Ağız yoluyla alındıysa: mide yıkama, kusturma, aktif kömür, seyreltme kesinlikle yapılmaz. İlk 24 saat içinde endoskopi yapılmalıdır. soluma veya aspirasyonda: solunma durumunda açık havaya çıkarılır ve/ veya oksijen verilir.
Yakıcı maddeler:deri veya göz 15 dakika bol su ile yıkamr. Damar yolu açılıp vital bulgular izlenir. Ağız yoluyla alındıysa: Mide yıkama, kusturma, aktif kömür uygulaması kesinlikle yapılmaz. İlk 24 saat içinde endoskopi yapılır. Solunma ya da aspirasyon alımı: Solunumla alınımda: açık havaya çıkarılır ve/veya oksijen verilir.
Kaynaklar
- Editorial Staff: Acids, Corrosives-Alkaline, Nicotine, Sodium Fluoride (Management/ Treatment Protocol). In: Klasco RK (Ed): POISINDEX® System. Thomson Micromedex, Greenwood Village, Colorado (Vol 125, expires 9/2005).
- Ellenhorn MJ. Household Poisonings. In: Ellenhorn MJ, Schonwald S, Ordog G, Wasserberger J, eds. Ellenhorn’s Medical Toxicology, 2nd edition, Baltimore, Williams and Wilkins Publishing, 1997:1078-1123.
- Temple AR, Lovejoy FH Jr. Emergency Management Outline for Household Cleaning Product Ingestion.Household Cleaning Products and Their Accidental Ingestion. SDA. Scientific and Technical Report No:5R Soap and Detergent Association;New York, 1980.