İlaç Geçimsizlikleri ve Etkileşimleri nedir?

Günümüz toplumlarında ilaçlar, hayatımızın vazgeçilmezleri arasında yer alan, olmazsa olmazlarından olan, çok sık tüketilen ve çok kolay ulaşılan bir madde halini almadı mı? Başın mı ağrıdı bir ilaç iç geçer, karnın mı ağrıdı bir iğne yaptır geçer, tansiyonun mu fırladı al bir ilaç dil altına, halsiz misin hemen taktır bir serum, eklettir içerisine bol vitaminli üç dört ilaç…Öyle ki, ıssız bir adaya düşsek yanımıza alacağımız üç şeyden biri ilaç. İlaç kullanmakta sorun yok, sorunumuz akılcı ilaç kullanmayışımızda. Çoklu ilaç kullanımı esnasında ilaçlar arasında etkileşim oluşturmayacak ilaç gruplarının ayırımını iyi yapmak gerek.
Bir ilacın diğer bir ilaç tarafından etkisinin kalitatif(nitel) ve kantitatif(nicel) olarak değişimi bu iki ilaç arasında ki değişimi verir. İlaç rengindeki herhangi bir bulanıklık, renk değişimi ve dibe çöküş bizlere ilaç gruplarının geçimsiz olduğunu gösterir ve uygulanmaması gerektiği yönünde bilgi verir. Fakat bazı ilaçlar karışım esnasında kar beyazı rengi olurken zamanla şeffaf hale dönebilmektedir. Bunlar uzman görüşü dahilinde uygulanan ancak herhangi bir bilimsel dayanağı bulunmamakta olup hala araştırılmakta olan renk değişim örnekleridir. Bu örneklere bakarak bir genelleme yapmak henüz mümkün değil. Ancak tüm kliniklerde mevcut olan ilaç etkileşim listeleri ve geçimsiz ilaç listelerine bakarak yaptığımız uygulamalar düşüncelerimizi şekillendirebilir.
Geçimsiz ilaç listesinde yer alan diazepamın (diazem) hiçbir şekilde başka bir ilaçla karıştırılmaması gerektiği belirtilmiştir. Bu konuya bakacak olursak, diazepam (diazem), metamizol sodyum (novalgin) ile karıştırıldığında herhangi bir renk değişiminin olmadığını şeffaf kaldığını kendinizde göreceksiniz. Diklofenak sodyum (dikloron) ve metokloropramid hcl (metpamid), karıştırıldığında karbeyazı olmakta ardından novalgin çekildiğinde karışım şeffaf renge dönmektedir. Sıralamayı değiştirip önce novalgin ve dikloronu karıştırıp ardından metpamid çekildiğinde hiçbir renk değişimi oluşmamaktadır. Yine aynı şekilde furosemidler (lasix) hiçbir ilaç ile geçim gösteremez denilmekte ve elimizdeki listeler de tek uygulanmalı ifadesi yer almakta. Oysa ki lasix, novalgin (metamizol sodyum ) ile karıştığında renk değişimi yaratmamaktadır. Vurgulamak istediğim nokta karışımın renginde değişimin oluşmaması, onun geçimli ya da etkileşim içine girmeyen bir karışım olduğunu ispat etmez. Bu sebeptendir ki ilaç karışımlarında renk değişimi bize fikir verebilir fakat tek başına bir kesinlik ifade etmez. Bu yüzden biz de elimizdeki ilaç listelerine göre hareket etmeliyiz.
İlaçlar sadece bir başka ilaçla karıştığında etkileşime girmezler, ısı ve ışık temasıylada etkileşeme girebilirler. Bu tarz etkileşimler her ilaç için geçerli değildir, geçerli olan ilaç grupları ise servisler de liste halinde mevcuttur.. Bunlardan bir kaçına değinecek olursak bemiks (bvit.kompleksi), perlinganit (nitrogliserin), buscopan(hiyosin N butilbromür)…Bizler bu ilaçları kullanım öncesinde ısı ve ışıktan uzak tutarak muhafaza etmeyi başarıyoruz .Ya sonra…Yani kullanıma hazır hale geldikten sonra da aynı şekilde ışıktan koruya biliyormuyuz?.Önemli olan öncesini de sonrasını da muhafaza etmek. Hazırladığımız infüzyon içerisine ışıktan korunması gereken ilaçlardan birini eklediğimiz de, infüzyonun çevresini ışık geçirmeyen bir cisimle örtmeliyiz. Böylece ışığa maruz kalmanın önüne geçerek doğru uygulama yapmış oluruz.
Işık etkisiyle etkileşime girerek yapısı bozulan ilaçlar olduğu gibi ısıyla bozulan ilaç grupları da vardır. Genel olarak bir çok ilaç oda sıcaklığında, bazıları ise 2-8 derece aralığında buzdolabında saklanmaktadır. Ampisid (ampisilin sülbaktam) sulandırıldıktan sonra oda sıcaklığında 1 saat, meroponem (meronem) oda sıcaklığında 2 saat, seftriakson (desefin) oda sıcaklığında 2 gün, teikoplanin (targocid) buzdolabında 24 saat, sefazolin (cefazol)oda sıcaklığında 24 saat muhafaza edildiği gibi sulandırıldığı anda tüketilmesi gereken ilaçlar da mevcuttur. Oda sıcaklığında belirtilen süreden fazla ısıya maruz kalmak ilaç yapısını bozabilmektedir.
Doğru ve etkin hasta yaklaşımı için bunların bilinip uygulanması şart. Elimiz de bulunan listeler bizlere bir çok konuda bilgi ve yön vermekte, yeter ki bunları nerede, ne zaman ve nasıl kullanmamız gerektiğini bilelim. Evrak ya da kağıt yığını deyip geçmeyin, okumaktan üşenmeyin çünkü bu listelerin içerisinde hazineler var…

Hemşire Dilek Yıldırım, Merkezefendi Devlet Hastanesi, Acil Tıp, Manisa