‘Pilot iyi sürdü’
İyileşen
Bilginize
Üç saat, bir buçuk saat. Sağlıklılar dünyasında önemi olmayan süreler iken inmede ve miyokard infarktüsünde ne kadar da değer kazanır. Tıp damarların açık olmasını, kanın emsalsiz akmasını ister. Aksi takdirde zarar başlar.
Hava taşımacılığı sadece toplu-taşıma için değil sağlık için de önem taşımakta. Hız, acil tıbbın her noktasında başrolde. Ambulans şoförünün sağ ayak bileğini fleksiyona getirmesi ne kadar önemli ise helikopter pervanesinin dönme hızı da hastalara canlanma olarak dönecek. ‘Havacılık ve Tıp’ başlıyor dostlarım.
- Hava-tıbbı ilk olarak 1870’lerde kullanılmaya başlandı. Fransa-Prusya savaşında Fransız yaralılar sıcak hava balonları ile taşındı. Triyajı da Napolyon’un bulduğu düşünülürse hastane öncesi tıpta Fransızların kafasının iyi çalıştığını söyleyebiliriz. Hatta Fransız dilinin çekici aksanının sürekli havada taşınan kişilerin konuşmalarının rüzgar etkisi ile değiştiği ve ‘Jö,Ji,…’ seslerinin havada olgunlaştığı söylentileri var.
- 1. Dünya Savaşında ise havada tıp ile pek ilgilenilmediğini görüyoruz. Ancak 2. Dünya Savaşı söz konusu ise şöyle bir destur çekiyoruz. 1.4 milyon yaralı hava ile taşınmış ve bunlardan sadece 46’sı hava kazasında ölmüş.
- Hava tıbbının klasiği olan helikopter ilk olarak 1944 yılında Burma’da kullanıldı. George Orwell’in Burma Günleri adında konu ile ilgili güzel kitabını kaçırmayın.
- Kore savaşında ise (yıl 1950) iş iyicene çığırından çıkıyor ve 17,700 yaralı kendini havada buluyor. Üstüne üstlük bu yaralılar savaş alanından toplanıyor.
- Bu madde ise en şaşırtıcısı. Vietnam Savaşı (sene 1963). Birçok filme, müziğe ve akıma konu olan bu savaşta yaklaşık 94,000 yaralı havada dolanıyor. UH-1 tipi helikopterler bu görev için özelleşiyor. U2 adlı ünlü İrlandalı grup adını buradan esinlenmedi, karıştırmayalım.
UH-1 Kötü Amaçlı Kullanılıyor
- Irak Savaş’ında (2003) çay tam demini alıyor ve helikopterlerde hava cerrahları çalışmaya başlıyor. Her şey Amerika’nın Irak toplumunu özgürleştirmesi için yapılıyor bu savaşta ama nedense işin sonunda Amerika pılını pırtını toplayıp evine dönüyor.
Peki kaptanlar, ülkemizde neler olmakta. Bu noktada Adana Valiliği kalemi alıyor: Sağlık Bakanlığı tarafından Adana bölgesinde tahsis edilen helikopter ambulansla 2009 yılından bu yana 582 acil hastanın naklinin gerçekleştirildiğini bildiriyorum. Sağlık Bakanlığı bünyesinde 15 ilde konuşlanmış 17 helikopter ve 2 uçak ambulans ile hizmet verildiğini belirtiyorum. Bu kapsamda 3 Eylül 2009 tarihinden itibaren helikopter ambulansın, başta Adana olmak üzere Osmaniye, Gaziantep, Hatay, Kilis, Mersin ve Kahramanmaraş’ta hizmet verdiğini aktarıyorum.
Görüldüğü gibi hava sağımızda sağlık ile ilgili hareketler var. Hava ambulansında dünya birincisi olduğumuz taptaze raporlandı. Bu konuyu irdelemeden geçemeyeceğiz. Sizce bu birincilik ne kadar değerli. Bu sayıların içinde gereksiz transportu yapılan hiç mi hasta yok. Hava ambulansı taşımacılığında Dünya 14. olan ülkenin devlet başkanı halkını hiç mi sevmiyor. Hayır dostlarım, bu sayının içinde suistimal de var. Halkı oy kaygısı ile ‘Hava ambulansını her an çağırabilirsiniz’ yersiz yüreklendirmesi var.
- Hava Sağlık Biriminin Görevi: Genel anlamda dört başlık altında toplanıyor havada tıp ve yer hizmeti veren tıp işçisinden belirgin farkı olmadığı anlaşılıyor:
1) Hemoraji kontrolü
2) Şok tedavisi
3) Havayolu kontrolü
4) Fraktür stabilizasyonu
- Eklemek gerekirse son yıllardaki teknolojinin ilerlemesi ile birlikte havada yoğun bakım hizmeti bile verilebiliyor. Parlayan maddeler ise:
1) Yanık Hastasına Yaklaşım
2) Çoklu Travma Hastasına Yaklaşım
3) Kimyasal Ajan ile Zehirlenen Hastaya Yaklaşım
4) Pulmoner Kurtarıcı Cihazlar (Ventilatör)
5) İntra-aortik balon pompası kullanımı
6) Ekstrakorporeal membran oksijenasyonu
7) Havada invaziv girişimler ve monitörizasyon
8) Laboratuvar analizleri
9) Yüksek riskli obstetrik transport
10) Vazopressörlerin titreli infüzyonu
Değerlendirme
Evet dostlarım, hava tıbbına kabaca baktığımızda 1800’lü yılların sonlarından beri kullanıldığını görüyoruz. Bu insanoğlundan korkulur, hem yapıyor sonra da kurtarıyor. Bir havaya çıkmaya görsün, hemen tıbbı da atmosfere taşıyor.
İnsan hayatı çok değerli üstatlar. Kazanılan saniyeler organları kurtarmakta, hastanın hayat kalitesini ve yaşama tutunabilme şansını arttırmakta. Hava tıbbının yerli yersiz kullanılmaması gerek, bunu da bilmekteyiz. Hız bağımlı hastalıklarda ve karayolunun çağresizleştiği hallerde o pervane dönmeli. Ardışık yazılarda hangi hastanın hava ile taşınması gerektiğini, havada hasta bakımının gerek ve zorluklarını irdeleyeceğiz. Gözünüz havada olsun.
Pervane
US Air Force. Aeromedical evacuation: Patient considerations and standards of care. Instruction 41-307, August 2003.
Dr Çağdaş Can, Elazığ Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Acil Tıp, Elazığ
