Cop
‘Biat et!’
Copcu
Bilginize
Et, copu sever mi dostlarım? Hayır, et, copu sevmez. Hem de hiç sevmez. Kötü etkilenir. Davranışı değişir. Tavrı alabora olur. Et kendinden geçer. Önce kızarır, morarır sonra yeşerir, sararır. Evet dostlarım, cop ile et hiç anlaşamaz. Ne yapmamız gerekir derseniz alın size yanıtları.
- İnsanlar henüz kan yerine geçebilecek yapay oluşumu üretemediler. Kanayan hastaya halen verilebilecek en doğru sıvı kan. Akan kanı kontrol etmeliyiz. Damar içinde durmaya alışmış kırmızı, başka kanallarda akmayı seçerse bundan en çok mal (kan) sahibi etkilenir. İç kanama sadece kaybedilen kan ile değil varlığı ile yaşamsal organlara bası yaparak organ fonksiyonlarını bozabilir, iç organlar arası boşluklarda basınç artışına neden olarak kompartman sendromu nedeni olabilir. Şimdi yaralanan bölgelere göre cop darbelerini sıralayalım.
- Kafa: Skalp öyle bir kanar ki, öyle bir kanar! Hemorajik şok nedeni olma potansiyeli taşıyan bu saçlı deri besiyerinin kanaması sütürasyon ile kontrol altına alınmalı, fizik muayene ile kafatasında çökme araştırılmalıdır. Epidural, subdural nedeni olabilen kafa-copu, hastalarda beyin herniasyonu ile nöbet geçirtir, öldürür.
- Ekstremite: Direk bası şart. Arteriyel kanama var ise uzuvun proksimalinden turnike ile sarma etkili. Ektremitelerin uzun kemikleri, doğal ağaç dalı görevi görüp damar ile dışarıdan kanamayı durdurmak için baskılı sarılan turnikeye damarın sıkışıp kanın ziyanını önleme konusunda yardım ve yataklık yapar. Kemik işimize yarar… Anoksik ekstremiteden korkmayın, kanamayı durdurmak esastır. Ama siz yine de arada kanama riskini göz önüne alarak turnikeyi gevşeterek yeryüzüne taze kan kazandırın. Uzuv yeni kırmızı şekilliler ile beslensin. Ekstremitenin bir de internal kanaması var. O upuzun güzelim kemikler sanmayın ki incecik damarlar ile beslenir. İnterstisyel alan internal kanamayı yavaşlatsa da bunun garantisi her zaman yoktur. Anatomik pozisyonu içinde atele alınan kırık daha az kanayacaktır. Ancak redüksiyon sonrası sinir-damar paket muayenesini tekrarlayın, hastaya redüksiyon sırasında siz mi zarar verdiniz anlayın bakalım.
- Toraks: Açık pnömotoraksı duymuşunuzdur. Tatlı tatlı havayı çeker içine, hava ile doldu mu da sıkıştırır mediasteni duvarına. Üstünü spanç ile kapatın şu deliğin ama dikkat. Spançın üç tarafı flaster ile kapalı ancak bir tarafı havayı sızdıracak şekilde yapışıksız açık. Plevral hava çıksın ama atmosfer havası girmesin diye. Tansiyon pnömotoraks var ise ikinci interkostal aralık sizi bekliyor branülünüzle. Göğüs kafesinde aktif kanama varsa yumruğunuzla bastırın açılmış gülün üstüne ama ekstremite yaralanması gibi yaradana kurban diyerek bastırırsanız tüm kotların yeni kırıklar oluşturarak akciğer parankimi içine gömülmesine neden olursunuz, lütfen nazikçe. Hasta etkin oksijenize ediliyor mu sorusuna umarım olumlu yanıt vermektesiniz.
- Karın: Batın eksternal kanamalarında hemostatik ajanlar, bası ve sütürasyon uygulanabilir, internal yaralanmaya bu uygulamanın etkinliği yoktur.
- Göz: İki tane olması hiçbirinin değerini azaltmaz. Her biri ayrı ayrı değerlidir. Göz üstüne cop yiyen arkadaşımızdan dinleyelim. ‘Bir anda karardı, ne olduğunu anlamadım. Gözüm sadece yıldızlar gördü ve sonra hepsi sonsuza kadar söndü’. Hastamızın gördüğü yıldızlar yırtılan retinanın çığlığı, kararma ise vitreusun kan ile dolup kapanması. Göz bir koruyucu ile kapatılmalı (baskılı değil), ağrı kontrolü sağlanmalı ve hastanın antibiyoterapisi uygulandıktan sonra hızlı bir şekilde hastaneye taşınmalıdır. Göz travmasına eşlik edebilecek yandaş yaralanmalar ikincil bakıda çözümlenmelidir.
- Sıvı Seçimi: Geldik yüzyıllık tartışmaya. Tavuk mu yumurtadan çıkar, yumurta mı tavuktan. Salin (hem de normal) ve linger laktat, sorarım size oksijen taşır mısınız? Dolaşım idamesi dışında ne işe yararsınız. Üstelik tansiyonu yükselterek kanamaya dur diyen pıhtıyı pof sesi ile yerinden kopararak kanamanın tekrar başlamasına neden olursunuz. Hipotansif resüsitasyon yazımıza bir göz atarsınız bizi çok sevindirirsiniz.
Değerlendirme
Moraran etler hakkını ararsa morartan bundan kötü etkilenir. Birbirimizi morartmayalım üstatlar, sonra ne olacağı belli olmaz!
Kaynak
NAEMT: PHTLS: Prehospital Trauma Life Support. 7 th ed. Kansas City, MO: Mosby/JEMS; 2011.
Dr Çağdaş Can, Elazığ Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Acil Tıp, Elazığ
