Afet ve Acil Tıp

Son yıllarda ve son aylarda artmakta olan, üzülerek tecrübe etmek zorunda kaldığımız terör, bombalama, toplumsal olay vs. insan kaynaklı afetler yaşadık. Acil servis hekimliğinin bir gerekliliği olarak afet ve krizlerde acil servis yönetiminin önemini bir kez daha anlamış olduk. Umarız bu sonuncusu olur.

Acil servislerde her gün oluşan olağanüstü tablonun ortak noktası; yaşanan binlerce hayatın ani gelişen sağlığı tehdit eden olaylar sonrasında çözüm araması ve normale dönme çabasıdır diyebiliriz. Ülkemizde 2015 verilerine göre bir yılda toplam 115 milyon civarı acil servis başvurusunun ortak noktasını bu anlayışla değerlendirdiğimizde her gün afet yaşanan bir ortamda çalışıyoruz demektir, ancak gerçek afet/kriz durumunda işler nasıl olur?

Afet ve acil tıp konusu tek başına bir disiplin gerektiren üzerine kitap yazılabilecek, kongreler düzenlenebilecek, kanun tasarıları ortaya konulabilecek geniş bir konu. Bir yazıda ondan bahsetmek haksızlık olur. Ancak, özellikle büyükşehirlerde yaşanan terör olayları, toplu iş veya trafik kazaları, bina çökmeleri, grup kavgaları vs. birçok kriz durumunda acil serviste nelere dikkat etmeliyiz, ne gibi sorunlarla karşılaşabiliriz, neleri kaçırmamalıyız bunlara değinebiliriz.

Kriz durumunda acil servisin rutin işleyişinden farklı olan unsurlar nelerdir?

*Hastaların hepsi bir anda gelir. Bu durum sık gelen ambulans rutininden farklıdır. Kapıdan girişte triyaj yapmak, hatta mümkünse hastanın ambulans ile transferi esnasında, 112 ekibinden bilgi almak acil servis içindeki organizasyonu ve koordinasyonu kolaylaştıracaktır. Hastaların muayenesi ve tetkik sürecini olabildiğince hızlı ve kısa tutmak gerekir. Bunun için de acil servis çalışanı, her kademedeki personelin tam bir ekip olabilmesi şarttır.

*Hastaların çoğu telaşlıdır. Özellikle turist hastalarda, bu telaş ön plandadır. Bilinci açık hastada ilk yapılacaklardan biri de, onlarla iletişim kurup, güven ortamını sağlamak ve bu konuda onlarla her aşamada empati kurabilmek büyük bir öneme sahiptir.

*Gereğinden çok fazla sağlık personeli odadadır. Gerek dilden dile yayılan haber, gerek merak, gerekse yardım amaçlı yönlendirmelerle acil servisin personel sayısı bir anda katlanacaktır. Bu kalabalığı ihtiyaç varsa en verimli şekilde değerlendirmek, ihtiyaç olmadığında ise anında uzaklaştırabilmek için, kesin ve net bir dille organizasyonu sağlayabilecek lider olmak veya lider seçmek şarttır. Var olan durumu yönetemezsek, sorun gittikçe büyüyecek, içinden çıkılmaz bir kaosa dönüşecektir.

*Hastaların çoğu/tümü turist olabilir. Tercümana ulaşmak imkansız olabilir. Olay, yaralanma mekanizması, detaylı anamnez için kısa cümlelerle de olsa anlaşabilmek gerekir. Bunun için kendimiz bilmesek de telefonla, o dili anlayan çevredeki insanlarla veya iletişim çağı dediğimiz çağda teknolojiyi kullanabilme becerimizle hasta iletişimini kurabiliriz. Bazen kimsenin bilmediği bir yabancı dille konuşan hastalarda ise olayı en ciddi haliyle değerlendirip genel geçer vücut diliyle iletişim kurmak zorunda kalabiliriz.

*Hastaların yakınları kayıptır, veya aynı olayı yaşayan yakınları mevcuttur. Bu gibi durumlarda hastalar kendilerinden önce yakınları hakkında bilgi almak isteyebilir, telaşlı ve hastaneden ayrılma gibi davranışlarda bulunabilir. Hastaların organik patolojilerinin yanında psikolojik durumlarını da göz önünde bulunduracak şekilde hastaya yaklaşım ve iletişim bu hasta profilinin yönetiminde olmazsa olmazdır.

*Diğer bölüm doktorları ve personel iyi niyetli olarak odayı doldurur. İyi niyet kapsamında yapılan bu davranışlar sizin acil servis yönetiminize engel teşkil edebilir, ayrıca resmi dökümantasyon ve sorumluluklarda tek başınıza olduğunuz gerçeğini değiştirmez. Size zararı dokunabilecek yaklaşımlar ve hasta kliniği hakkında yapılabilecek fevri öneri ve yaklaşımlar sergilenebilir. Acil servis hastası acil servis hekiminin yönetiminden çıkmamalıdır. Buna zemin hazırlayacak her türlü tavır ve davranışı acil servisinizden uzak tutmanız şarttır.

*Diğer bölüm doktorları iyi niyetli olarak hastanızı muayene eder. Size hasta hakkında bulgularını söyler. Ancak yaptığı bundan ibarettir. Hastanın adli bildirimi, yasal sorumluluğu, tedavi takibi, yatışı, taburculuğu, tetkikleri, diğer bölüm konsültasyonları, multitravma yönetimi, hasta yakını bilgilendirmesi, resmi makam bilgilendirme işleri sizdedir. Yönetiminizi, acil servis işleyişinizi, sorumluluklarınızı gözden geçirmeyi unutmayınız.

*Kimlik/pasaport kaybı, kayıtlarda isimsiz ve kimliksiz hasta sayısı artabilir. Hastane kayıt sistemi ve sekreterya ile ilgili bu gibi durumlarda oluşabilecek karışıklığa yönelik önceden belirlenmiş olan karışıklığı giderecek bir çözüm yolu üzerine konuşulmuş olması gerekir.

*Yazılı ve görsel basın kapıdadır. Sizden veya diğer çalışanlardan bilgi ve görüntü almak isteyebilir. Ancak olaylar hem adli vakalar olduğu için, hem de hasta gizliliği açısından bu konuda temkinli olmak gerekir ve bilgilendirmeyi hastane yöneticisi/yetkili olmayan kişilerin yapmaması, hem etik hem de hukuki açıdan uygun bir davranış olacaktır.

*Hastane yönetimi ve emniyet mensupları odadadır. Bilgilendirme gerekebilir, bu gibi durumlarda hastaların bulunduğu ortam dışında daha uygun ve izole bir oda koşulu sağlanmalıdır.

*Yatak sayısı yetersiz kalabilir. Hastane personeli ve yöneticilerle görüşerek büyük hastanelerde çok sorun olmasa da tedbir alınması gerekir.

Yaşanılan ve yaşanabilecek bu karmaşık durumlara acil servis ekibi olarak her zaman hazırlıklı olmalıyız. Profesyonel yaklaşım tarzı ve hastaya en fazla yararı göz önünde bulundurma amacı ile bu konu üzerine tecrübelerimizi paylaşma ve oluşabilecek zorlukları aşmak için çözüm yolları aramaya devam etmek iyi bir acil servis ekibinin disiplininden çıkmamalıdır. İyi bir insan olmanın yolları engellerle doludur ve bu engelleri de aşmak gerekir.