Hastane Öncesi Stabilizasyon

Kamp Ateşi

 ‘Yanımda olmadığında seni özlüyorum’

Robert A.Heinlein, YABANCI DİYARLARDAKİ YABANCI

Olaylar

• Düştüğünü görmedin mi, çok kötü düştü dostum. Hadi gel yardım edelim.
  – Yardım mı, daha önce konuştuk biliyorsun. Yardım olmayacak.
  – Şimdi şakanın sırası değil. Kesin kırıldı bir yeri. Hadi, elini çabuk tut.
  – Daha önce kimseye yardım edilmeyecek dediğimizde neden ses çıkarmadın. Herkes onayladı. Şimdi hayır deme hakkın yok.
  – Hey, konuşsanıza be.. herkes böyle mi düşünüyor.
  Tüm yüzler yere bakıyor. Herkes kayalıklardan yere düşeni gördü ama sesleri çıkmıyor. Onaylayan bakışlar dağlarda yankı yapıyor. Düşenin bacağındaki açık kırığa, bel ve boyun bölgesinde yakıcı ağrılar eşlik ediyor.
  – Bırakın beni, gidin siz. Daha önce anlaştık, ben de biliyorum. Geride kimse kalmayacak. İstemiyorum yardımınızı, anlaşma böyle.
  – Bir dakika nereye gidiyorsunuz. Kötü bir oyun değil mi bu, bırakın artık bunu. Yardım bekliyor bizden. Geri dönün.
  Diyor ama o da ekleniyor ekibe istemeden. Hava hızla kararıyor. Grup sessizce karların içine dalıyor. Tabiat bile kabul etmiyor onları ve karlar bırakanları yutuyor. Bir avuç genç ne mi konuştu daha önce. Durun size anlatayım. Herhangi bir kaza engellemeyecek onları, yaralanma hatta ölüm bile deniliyor. Şaka havasında alınıyor karar. Ama teorik pratikte terlediğinde patolojik karar gücünü gösteriyor ve düşen geride bırakılıyor.

Hastane Öncesi Stabilizasyon

Hasta kuyunun dibinde, yaklaşık yedi metre, ne yapalım. Sırt tahtasını iki saatlik mesafeden getirelim mi, tahta geldi diyelim,..oraya kadar nasıl indirelim. İndirdik diyelim, hastayı nasıl aktaralım, taşıyalım.

Sen Sus Nexus Konuşsun

Nexus Hala ne dedi: Servikal posterior orta hatta ağrı yoksa, fokal nörolojik defisit cabası, bilinç açık, intoksik değil, ağrı bulutu içinde hiç değil (distracting injury), sakin olabilirsin. Bu sınıflama %4 kaçak ile güven veriyor, %96’lık dilim sizi rahatlatsın demiyorum ama düşünün bunu. Hastanın taşınması gereksiz yere uzarsa başına neler mi gelir.

Eliminasyon Sorunları

Eliminasyon ihtiyaçları olmuyor zannetmeyin taşınanların. Hava ile temas eden bu çıkarımlar enfeksiyon kaynağı insan için. Bu nedenle destek eşyalar yanınızda olmalı.

Su ve Gıda

Büyük ihtimalle karşında hipotermik, hipoglisemik ve hipovolemik vatandaş var. Açlık düşük kan şekerinden fazlası, tüm aç insanların hipoglisemik olmadığı gibi. Ancak unutulmaması gereken midesi dolu olanın kusma sonrası aspire edebileceği. Hastane öncesi sağlıkçılar hastaları tam doyurmamalı, doyursa bile gözleri hastanın havayolunda olmalı. Devlet hastanesi yemekhaneleri gibi, az az beslemeli.

Sırt Tahtası

Hasta tahta içinde hapiste mi, hayır, az da olsa tahta içi mobil. Hastanın sakrum kısmı temiz ve kuru. Bası yarası olmaması için tahta koruyucuları ile gezilmeli. Kırk beş dakikada dayanılmaz bası acıları, doksan dakika ve sonrasında ise nekrozlar oluşmakta, unutulmamalı. Kontraendike durum yok ise Coraspin 300 mg derin ven trombozu profilaksis için hastaya verilebilir. Servikal hassasiyet var ancak diğer omurgalar temiz ise hasta sağlık çalışanları destekli sağını solunu oynatsın ki bası yarası, derinlerde trombozu olmasın.

Güneş

Güneş yanığı acıtır. Dağlarda taşlarda taşınırken hasta en az 15 faktörlü yağlar ile yağlanmalı. Bu yanıklar ek sıvı kaybettirir, şoka sokabilir, hipotermi için risk kancasını uzatır.

Yara

Kanamayı durdur, yarayı yıka, sonra kapat, bandaj güzel dursun, yamuk yumuk olmasın. Basınçlı su ile yıka ama. Kanayan bölgenin azıcık üstünden turnike uygula, 10 dakikada bir gevşet, sula temiz kanla yarayı, sonra tekrar sık.

Enfeksiyon

Hasta yutabiliyor ise ağızdan antibiyotik, değil ise parenteral. İlk bir saat içinde verirsen biyotiği yara enfekte olmamakta.

Dislokasyon

Vahşi ortam sağlıkçısı dislokelere ne yapmalı. ‘Olması gerektiği gibi görünsün, normal olsun, bildiğin gibi dursun’ doğru yaklaşım. Çıkan eklemin komşu damarı nabızsız ise sadece sarıp sarmalama, anatomik redüksiyon yap, hem de hemen.

Durak

Tüm bu kelimelerin sonucu ne mi. Tahta alalım mı, bekleyelim mi, yoksa o anda yaklaşımı tamamlayalım mı. İnsiyatif sende dostum, hastayı tahta ile de taşıyabilirsin, küçük koruyucular ile yürüte de bilirsin. Karar öylecene havada asılı, seçim senin.
 

Çözüm

Gece soğuk ve kamp ateşi yakılıyor. Kimse konuşmuyor, yemiyor. Topluluk bilinci nasıl bu kadar etkili olur, bir şeyler yapılmayacak mı düşünceleri zihin kıvrımlarında geziyor ama nedense bir türlü dillendirilmiyor. En sonunda konuşmalar başlıyor.
– Ben gidiyorum yardım için. Nasıl geride bıraktık, anlayamıyorum. Kimsede vicdan yok mu. Belki çoktan öldü, bizse burada kamp ateşi çevresinde ısınmaya çalışıyoruz.
Tüm grup koşarak arkadaşlarını bıraktıkları yere gidiyor ancak gördükleri ne mi oluyor.
Kırmızı başlıklı kız ve kurt çoktan yardım etmiş düşene, gerekli yaklaşımlar tam yerinde. Kurt ile taşınan çevresel felaketlerden korunan oluyor. Geç kalan tedavi tedavi değildir, bunu da herkes biliyor.
Not: Hikayenin vahşi tabiatı bu yazının yazarını rahatsız etti. O zaman yazı neden kurgulandı. Cevap ince bir kayalıkta saklı, içine otların bile giremediği. Yanlış tedavi, bilmemek de buna dahil, kurgudaki incir çekirdeğini doldurmayan bir grup gencin düşene yaptıklarından pek de farklı değil ortaklar. İlk önce zarar verme demek yetmiyor, zarar vermemek gerek. Bu hastayı kurtaran kırmızı başlık kız ve kurt değil. Hasta, hastane öncesi sağlıkçıların yerinde ve etkin yaklaşımı ile kurtarıldı. Yapılması gerekenler yapıldı, yapılmaması gerekenler yapılmadı. Yerinde hastane öncesi yaklaşım hastane içi hizmeti yüceltir, hasar ve ölüm gerilerde kalabilir. Kırmızı başlıklı kız ve kurdu beklemek zorunda kalmayın.
 
Kayalıklar
Auerbach PS, editor: Wilderness medicine: Management of wilderness and environmental emergencies, ed 5, St. Louis, 2007, Mosby Elsevier.
 

Dr Çağdaş Can, Merkezefendi Devlet Hastanesi, Acil Tıp, Manisa