Omuz çıkığı
Çok çok uzun zaman önce, gökyüzündeki yıldızların sayısı bile azken, batıdan doğuya doğru yürüyen bir adam varmış. Dinlenmeden… Kimse onun nereden geldiğini bilmiyormuş. Sonsuzluktan çıkıp gelmiş gibi gözüken bu adamı görenler ona, Büyük Arayış, adını koymuşlar.
Havalar soğumuş, fırtınalı rüzgarların hiç durmadığı zamanlar başlamış ve Büyük Arayış Rakun şehrine varmış.
Eninde sonunda herkes Rakun şehrine varır çünkü en sondan önceki son yer Rakun şehridir.
Şehir dipsiz kuyularla sınırlandırılmış, bir adım daha atarsan en büyük hiçliklerin içinde kaybolman an meselesiymiş.
Söylememiş olabiliriz ama Rakun şehri aynı zamanda tıbbın doğduğu yermiş. Sağaltım bakanlığı, tedavi caddesi, serum yağmurları gibi tabirleri olan bu şehre varıp da iyileşmeyen yokmuş.
Büyük Arayış’ın derdi ise sonsuza kadar çıkık omuzu ile yaşama zorunluluğu imiş. Rakunlar saniyesinde tedavi etmişler onu.
Böylece Büyük Arayış yürüyüşünü sonlandırmış.
Disloke-fraktür
- Çıkar ve kırılır, bazen sadece kırılır veya sadece çıkar.
- Buna kişi karar veremez ama normal şartlarda ilk gideceği yer olan acil servis başvurusu kararını verebilir.
Dislokasyon
- Her eksende hareket kabiliyeti olan omuz, böylesi vektörsel özgürlükleri olduğu için, kolayca çıkabilir. Hele bir de yatkınlaştırışı faktörlere sahip ise…
- Uzun süre disloke kalırsa komplike olmaya başlar. Nörovasküler yaralanma, redükte olmayı ret etme gibi. Glenohumeral eklem olması gerektiği gibi gözükmelidir.
- Kırıklı omuz çıkıklarında ortopedi konsültasyonu istenir. Nörovasküler yaralanmaların eşlik ettiği kırıklı omuz çıkıkları için ortopedi konsültasyonu nettir. Ama bizim konu başlığımız bu değil.
- Bir başka değişken de uzamış dislokasyonlardır. > 72 saattir disloke bir omuz, beraberinde iatrojenik kırıkları/aksiller arter yaralanmalarını getireceği için, acil servislerde re-loke edilmemelidir.
- Şimdi geldik ünlü ikiliye: Bankart ve Hill-Sachs. Bu iki kişi Rakun şehrinde yaşar. Bu ilk bilgi.
- Diğer bilgiler ise:
Hill-Sachs ve Bankart
-
Hill-Sachs defekti humerusun posterolateral başının kortikal depresyonuna deniliyor ve %90 oranında travmatik anterior dislokasyonlarda görülüyor.
-
Bankart lezyonu ise anterio-inferior glenoid rim kırığı.
-
Revers Hill-Sachs ise humerusun anterosuperomedial başının kortikal lezyonu. Daha çok posterior glenohumeral dislokasyon komplikasyonu.
- Bu üç tip kırığın varlığının artmış dikkatle tespiti dislokayonun yeri hakkında yol gösterici olabilir.
Sınıflama
- Şimdilerde BT/MR var. Öyle West point/Stryker çentik gibi unutulmuş direkt grafiler kullanılmıyor.
- Peki diyelim ki proksimal humerus fraktürü eşlik ediyor çıkığa, şimdi ne yapalım?
- Biliyoruz, en az %20 omuz dislokasyonuna proksimal humerus fraktürü eşlik ediyor. NEER sınıflaması var. Bu tip kırıklarda ortopedi konsültasyonu gerekiyor. Avasküler humerus başı nekrozu riski var.
- Birkaç istisnadan bahsedelim.
Yöntemler
- İzole büyük tüberkül fraktürlü omuz dislokasyonunun kapalı redüksiyonu, iatrojenik fraktür riski düşük olduğu için, genellikle yapılabilir deniliyor. Bu hastalara redüksiyon sonrası ortopedi kontrolü gerekiyor, sonuçta kırık var karşımızda. İleri yaş/postmenapoz/osteoproz/geniş fraktür ise ortopedi konsültasyonu gerektiriyor.
- Sedasyon redüksiyon sırasında unutulmamalı.
- Hipokrat redüksiyonu tehlikeli. Yüksek iatrojenik fraktür oranı var.
- Stimson tekniği mesela, prone pozisyonunu tolere edenlerde daha güvenli.
- Hemurus boyun kırıklarına ortopedi konsültasyonu gerekiyor.
Özel durumlar
- Özel ve ender görülen çıkıklar ise: İnferior ve posterior humerus dislokasyonları. Yüksek oranda proksimal humerus farktürü riski taşıyor. İzole büyük tüberkül kırığı var ise benzer şekilde maksimal relaksasyon sağlanarak sınırlı sayıda redüksiyon işlemi yapılabilir deniliyor. Proksimal humerus fraktürlü pediatrik yaş grubu ise ameliyathanede genel anestezi gerektiriyor.
Özetle
-
Anterior dislokasyon yaygın, Hill-Sachs/Bankartlı anterior dislokasyonlar ve izole büyük/küçük tüberkül fraktürlü dislokasyonlar redüksiyon için mutlak kontraendike durumlar değil. Müdahale iki kez ile sınırlı olmalı/sedasyon uygulanmalı/hipokrattan kaçınılmalı. Humeral boyun kırıkları ortopedi istiyor, posterior/inferior dislokasyonlu fraktürler ve pediatrik yaşta kırıklı çıkıklar vaka bazlı düşünülmeli ve ortopedi konsültasyonu her zaman akılda olmalı.
Dislokasyon
StatPearls. Shoulder Dislocations Overview
Dr Çağdaş Can, Merkezefendi Devlet Hastanesi, Acil Tıp, Manisa
