Desatürasyon
Kayınpederleri ziyarete gittim, ön bahçelerindeki hasır koltukta oturuyordum. Ayaklarımın dibinde bembeyaz bir köpek uyukluyordu. Dünkü hastamdaki ani gelişen nefes darlığının nedenlerini düşünürken kayınvalidemin yaptığı pişileri övüyordum. Havadan sudan konuşmaya devam ediyorduk. Her zaman olduğu gibi nöbet çıkışı olmanın kekremsi duygu durumunu kimseye hissettirmemeye çalışarak konuşmalara katılmaya çalışıyordum.
– Ne kadar huzurlu bir yer, çıt yok vallahi… dedim.
– Aslına bakarsan aynı dünyada yaşıyoruz, burada olmakla pek de bir şey değişmiyor, üstelik sizin oralar da sessiz diye cevap verdi tebessümle kayınvalidem.
Bu cümleleri duymak bana iyi gelmişti. Herkesi birbirine görünmez iplerle bağlı gibi hissetmiştim. Her eylemin, her hareketin olumlu veya olumsuz sonucunu hep birlikte paylaşma sorumluluğu dünyadaki görünmez adalete vurgu yapmıştı sanki. Karşımdaki oyun parkındaki salıncaklar kendi kendilerine sallanıyordu. Üç beş güvercin yerdeki ekmek ufaklarını eşeliyordu.
Yanımızdan büyük bir gürültüyle geçen kamyon konuşmalarımızı bölmüştü. Kayınbiraderim birden:
– Aklım almıyor, nasıl oluyor da kaza yapmıyor bu kamyonlar diye sordu. Kayınpederim çayını içmekle meşgul olduğu için başıyla bilmiyorum işareti yaptı. Ben de:
– Kamyonlar sürekli hareket halinde olduğu için … diye bir cümleye başlamıştım ama aklım halen tanısız kalan nefes darlığı hastamdaydı.
Solunum
- Tek nedenli hayattan çoktan uzaklaştık. Öylesine komplike, öylesine çetrefilli bir yaşam içindeyiz.
- Pulmoner üstü nedenleri aramanın zamanı geldi artık.
Kardiyak
- Atriyal fibrilasyon ile başlayalım. Özellikle hızlı AF, EF’den çalar, kalbi yetmezliğe sokar. AV bloklar, akut koroner sendromlar, aort stenozları ve mitral yetmezlikler. Hepsi nefesi alıp götürür. En basit tabirle kardiyak tamponad, miyokardit, suyla dolu akciğerin nefese yer kalmamış hallerini yaratır. Ana karnından sonra akciğer sudan uzaklaşmıştır. Nefes darlığına, göğüs ağrısı olmasa bile, EKG gerekir.
- Çocuk mesela, yabancı cisim yutar, sağ ana bronşu tıkar, triajdan bile stridoru duyarsın. Krup, bakteriyal trakeit, epiglotit, anjiyoödem, karbonmonoksit zehirlenmesi, kostik madde içimi hali hazırda sınırlı olan nefes yolunun tıkanmasına neden olur. Larinks neoplazması kitle etkisi yapar, fiberoptik laringoskopi yapan varsa hasta başına çağırılır.
- Maalesef daha yeni başladık. Diğer nedenleri sayalım…
Metabolik
- Hipoglisemi sempatik deşarj ile, hiperglisemi diyabetik ketoasidoz ile takipne yapar. Hipotiroidizm solunum kaslarının gücünü tüketir, plevral/perikardiyal effüzyon yapar. Hipertroidizm pulmoner hipertansiyon ile nefesi çalar. Özetle her tip metabolik asidoz kompense takipneyi tetiklediği için dispne yapar. Crush yaralanma/tirotoksikoz/sıcaklık hastalığı/iskemi/sepsis/akut böbrek yetmezliği gibi…
- Anemi mesela, bir süre sonra beden artık yeter der ve nefes darlığı ile ilgili kişilerden yardım ister. Endoskopi, eritrosit replasmanı, demir yüklemesi, varis kanaması, orak hücreler, methemoglobinemi, karbonmonoksit, yükseklik hastalığı…off off, birçok ayırıcı tanı seni bekler.
- Amyotrofik lateral skleroz, botulism, myastenia gravis, gullian-barre…
- Batındaki asit örneğin, solunumu tıkar, tidal volum düşer, skleroz, kifoz göğüs kafesi ekspansiyonunu azaltır, nefes aldırmaz. Kaburga kırıkları ve eşlik eden kontüzyonlar akciğer genişleme kapasitesini azaltır, atelektazi yapar.
İlaçlar/toksinler
- Salisilat içer hiperventile olur. Sempatomimetik alır, solunum sayısı artar. Alkol tüketir, benzo ile karıştırır, bir de opioid, tamam işte, nefes olayı biter. Metanol/etilen glikol metabolik asidoz yapar, sonrasını zaten biliyorsunuz.
- Anksiyözdür, hiperventilasyon nedeniyle nefes açlığı yaşar. Panik atak içindedir, hem kalp hem de nefes olayını aynı anda durmuş gibi hisseder. Ama tabi durumun diğer hayati tehdit edici nedenleri mutlak dışlandıktan sonra süreç psikolojiye bağlanmalıdır.
- Özetle; akciğer dışı nedenler nefes darlığı yapabilir, EKG takipnesi olan hastalara çekilmelidir, metabolik asidoz hiperventilasyon nedenidir, toksik madde alımları nefes darlığı yapabilir.
Solumak
10.1016/B978-0-323-91534-2.00008-4
Dr Çağdaş Can, Merkezefendi Devlet Hastanesi, Acil Tıp, Manisa
