‘Bayram sabahı gibi sevinç’
Issız Adam
Çare
Dışarının seslerini bilirsiniz.
Simitçi, manav, tüpçü. Her işin kuralları var, yoksa çarklar içinde kalırız. Gereklilikler soru işaretleri barındırıyorsa orada durup dikkat edelim. Sürekli yapılanlar arada sorgulanmalı, sürekli yapıldığı için mi var olduğu. Hasta yönlendirmeleri/istekleri, alışkanlıklar, usta/çırak yanlış öğretileri, güncelden uzak kalmak bizi sınırlandırabilir. Yazı içinde anlatılan maddeler acilde yapılmaması gerekenler.
Bilinmeyenler bizim ilgi alanımız ve unutmamız gerekenler acı içinde yazıldı.
- Kime hangi intravenöz sıvı kullanılacağı bilinemeye bilir ve bu madde ile konuya bir miktar açıklama getirilebilir. Örneğin kusma veya ishal, endokrin/metabolik hadiseler, hatta rabdomiyoliz ve yanıklar. Görüldüğü gibi birden çok sıvı tipiyle birden çok patolojiye müdahale etmek gerekiyor ve hemorajik ve non-hemorajik sebepli sıvı kayıpları yaşanabiliyor. Kusan hastada normal salin, ishal hastada ise ringer laktat yerinde tedaviler. Septik şokta başlangıç sıvısı değişmiyor ve yine normal salin karşımıza çıkıyor. Diyabetik ketoasidoz/hiperosmolar koma gibi şeker ilişkili mortalitelerde ilk saatte 1-1.5 litreye kadar salin infüzyonu (hastanın genel durumu sıvı yüklemesine uygun ise) önerilmekte. Son organ hasarı yapan hiponatremide ise saatler içinde 4-6 mEq/L yükselme planlanıyor ancak 24 saat içinde 8 mEq/L üstü artıştan (santral pontin miyelinosiz!) kaçınılması gerekiyor. Diyelim ki serum Na < 120 mEq/L ve hastada bilinç bulanıklığı var, %3 hipertonik salin 100 mL boluslar (serum sodyumu 2-3 mEq/L miktarında arttırır) halinde 10 dk içinde, sonraki 50 dk içinde ise 100 mL daha. Rabdomiyolizde hedef 2 L/saat, CK < 5000 unite/L ise IV sıvıya ihtiyacı yok denilebilir. Yanık hastası > %30 vücut alanı ise ringer laktat öneriliyor, parkland gerekli sıvı miktarı için bulunmuş formül. Bütün bunlar yapılırken hipervolemiden, elektrolit anormalliğinden, hematolojik komplikasyonlardan kaçınılmalı denilmekte. Görüldüğü gibi sıvı yönetimi Sun Tzu’nun Savaş Sanatı kitabına benziyor.
- Burun kanamasına tansiyon bakma: O tansiyon ne zaman düşük oldu ki. Sanki acile gelen herkes dopamin tabletli. Ama bir de düştü mü bayram sabahı acilde. Burun halen kanıyormuş, önemi yok. Düştü ya tansiyonum.
- Kol ağrısına servikal grafi çekme: Direkt grafi son bulundu. Baktılar manyetik rezonans etkisiz, grafi işimizi görür dediler. Servikal düzleşme kadar ulu hastalık. Kol ağrıları, hatta septik artritler X-ray ile can bulur.
- Nootropil etkisiz: Baş dönmesinde birebir. Sekiz ampul koy, baktın olmadı bir sekiz ampul daha. Hastanın başı dönmeye devam ediyor ama nootropilci geldi hanım.
- Kafa travmasına direkt ışığın öylesine az anlamı var ki! Yürürken düştü, karyolaya kafam çarptı, arkadaşım el ense çekti, biraz sert kaşıdım, kontrol için geldik. Ama kafa grafisi ne gösterir ki. Her yer katur kutur kemik. Çökme yapan kırık zaten altı metreden anlaşılmakta. Kafa grafisi kaç lira.
- Teofilin manasız: Elini yüzünü yıkayan kızlar. Ne güzel. Herkeste teofilin mutluluğu. Bayır havası ciğerlerde, üstüne bir sigara daha, duman en dibe. Yemekten sonra teofilinli-sigaraya, hadi acile.
- Yan ağrısına direkt üriner grafi isteme lütfen: Bunu ben istedim, DÜS için evden teknisyen. Ayarlamalar uzay yolu inceliğinde. Çektin mi DÜS’ü karaciğer dolaşımı bile ortada. DÜSüm tüm kapıları açar.
- Halsizliğe hemogram gönderme: Şöyle bir içim geçti doktorum bir kanıma bakalım. Görelim damarlarımda çılgınca akanı, aah… istemeyecek misiniz kanımı, neden, böyle mi olduk şimdi. Dünkü doktor neler neler istedi, o yüzden geldim ben. O doktoru bulun bana hemen. Şikayet hattını mı arayım. Sürüm sürüm süründüreyim mi seni. Tamam korkma, ama sen iste bakalım halsiz kanımı doktorum.
- Serum: At serumunuz var mı, peki tırtıl, zebra da olur, koala en güzeli aslında, gergedanı geçen gün denedim, onu istemem. İyisi mi sen bana insan serumu tak ama esaslı olsun ha.
- B-Vit: Zevkler ve renkler tartışılmaz. O yüzden seçimim sarı. Vitamin yaşam kaynağım. Alkol, sigara, bol yağ benim yaşam tarzım ama sarı serum tüm günahları bağışlamakta. Keşke tüm serumlar sarı olsa, sarı-serum fabrikaları kurulsa.
- Kot kırığı için kot grafisi istenmemeli: Artık kaldı mı bilmiyoruz ama istemek isteyen görüyoruz. İstek serbest ama sonuç belirsiz.
- Göğüs kafesine vur: Hasta fenalaştı, göğüs kafesine vur. Gözü karardı gözüne vur. Duymuyor kulağına vur, yemiyor çenesine vur. En iyisi hiç vurmamak çünkü elektrik bulundu kaptanlar.
- Faranjit olmuşsun: Öyle bir tanı, uçsuz bucaksız kuyu. Tüm boğazlar kızarık ve faranjit. Hem de kronik.
- Senkop hasta ile ayakları ilişkilendirme: Fenalaşan hastada hemen ayaklar yukarıya. Neden mi. Kan gidecek kafaya, yemekten sonra giden mideye. En iyisi kusturalım hastayı, kafaya daha rahat gitsin kan diye.
- Sinüzit için waters grafisi çekme: Bende sinüzit var. Sırf sende değil, bende de var. Ama benim sinüzitim daha çok. Nereden biliyorsun, belki benim sinüzitim daha çoktur. Benim kafam tam olarak sinüzit, sinüzit içinde kafam var. Hadi canım, atma. Öyle olsan burada işin ne, orada olurdun.
- Hipertansife kapril: Dillerin altı kutsal yerler. Ne verirsen kabul ederler. Dilin altına kanepe koy, o bile gider kalbe sonunda. On dakika önce kapril almış hastaya tekrar kapril ver. Ama kimse bilmez doz bağımsız olduğunu ilacın, vücut bile.
- Dört adım atabilene ayak grafisi isteme: Hasta güle oynaya gelir, ayakta alçı acilden çıkar. Çiftetelliden zor ayırırsın, ayakta alçı ile çıkar. Jamaika stili dövüşürken acile uğrar, ayakta alçı. Yok mu bunun ayarı, kimler beyazlatılmalı bilinmeli.
- Bol su iç: Su sağlık pınarı. Her derde deva. Kötü rüyayı söndürür, tırnak yatağını kalınlaştırır, sevgiliyi telefonda ağlatır. ‘Bol su iç’ cümlesi her kapıyı açar.
- İdrar çıkışı ile tansiyon takibi: Hasta yüzü kızararak şöyle der: ‘Tam üç kez idrara çıktım’. Ama neden böyle diyor, bir dakika galiba tansiyon takibi yapılıyor, monitöre güvenmek gerekiyor.
- İğne: Kendime yalan söyledim, her şey benim dedim. Sahneye ancak iğneler ile çıktım, sınavıma uğradım ama tabii ki çalışmadım çünkü raporluyum. Canlı yayına çağırdılar acilde iğnemi yaptırdım çünkü iğne ile spot ışıkları altında daha güzelim.
Kaynak
Vincent J. Markovchick, et all. Emergency Medicine Secrets. Fifth Edition. Elsevier.
Nat Rev Nephrol 2018;14:541-7.
Dr Çağdaş Can, Merkezefendi Devlet Hastanesi, Acil Tıp, Manisa
