Atel ve alçı nedir, nerede kullanılır ?

Atel, tıp alanında eski zamanlarda M.Ö. 1500 yılınan beri kullanılmaktadır. ilk ateller, yapraklar, sazlar, bambu ve keten yastıklı kabuklular bakır gibi malzemelerden yapılmıştır.
Alçı, kırık kemiklerin veya aşırı incinmiş yumuşak dokuların alçı, pamuk ve sargı bezi ile sabitlenerek hareketsiz
kalması için yapılan işlemdir. Eğer alçı sarılan bölgenin tamamını kat etmiyorsa atel adını alır. Şu nedenlerle yapılır:
1. Kırığın tipine göre, kaynayana kadar veya ameliyat edilene kadar hareketsiz kalarak iyileşmesi için;
2. Yerine oturtulan eklem çıkıklarında eklemi istirahate almak için;
3. Eklemde ciddi incinme, yaralanma, şişlik, delici yaralanma durumlarında;
4. Eklemde ciddi mikrobik veya iltihabi durum varsa

Atel ve alçı nedir nerede kullanılır ?

Atel, tıp alanında eski zamanlarda M.Ö. 1500 yılınan beri kullanılmaktadır. ilk ateller, yapraklar, sazlar, bambu ve keten yastıklı kabuklular bakır gibi malzemelerden yapılmıştır.
Alçı, kırık kemiklerin veya aşırı incinmiş yumuşak dokuların alçı, pamuk ve sargı bezi ile sabitlenerek hareketsiz kalması için yapılan işlemdir. Eğer alçı sarılan bölgenin tamamını kat etmiyorsa atel adını alır.

Atel şu nedenlerle yapılır:

1. Sabit kırıklarda iyileşinceye kadar veya ameliyat edilene kadar,,
2. Yerine yerleştirilen eklem çıkıklarında eklemi istirahate almak için,
3. Eklemde ciddi yaralanma, şişlik veya delici yaralanma varsa,
4. Eklemde ciddi enfeksiyon varsa

Acil serviste en sık kullanılan atel türleri;

• Omuz sargısı
• Velpo Bandajı
• Kol Askı ateli
• Sekiz bandajı (Klavikula sargısı
• Uzun Kol Ateli
• Sugar tong Ateli
• Cock Up Ateli
• Parmak ateli
• Diz Ateli
• Posterior Ayak ateli
• Ayak Bileği Üzengi Ateli

Velpo Bandajı

Velpeau bandajı, omuz bölgesindeki kırık ve çıkıklarda, sternoklavikular dislokasyonlarda, akromioklaviküler dislokasyonlarda, klavikula, akromiyon, skapula ve humerus kırıklarında kolu gövdeye tespit ederek kolun ve omuzun hareketine izin vermeyecek şekilde sabitleyen bir tedavi yöntemidir.

Omuz Sargısı

Omuz askı ateli de denir. Velcro bir bandaj ile kolu askı pozisyonunda tutarken kola hafif bir sabitleyerek yapılır. Geniş bir bandaj bir parçası kolu toraksa sararak omuzu abduksiyonda tutarken diğer parça önde olup el bileğini göğüse bağlar ve omuzu iç rotasyonda tutar. Bu sargı klavikula ve benign yerleşimli humerus kırığı gibi omuz kırıkları ve omuz çıkıklarında kullanışlıdır.

Kol Askı ateli

Üst ekstremite yaralanmalarında rahatlatıcı ve hareket azaltıcı olarak, üst ekstremiteye bir miktar destek ve sabitleme sağlar. Çıkıksız radius başı kırıkları gibi bazı durumlarda tek başına kullanılabilir.

Omuz bandajı ve kol askısı

omuz askı ve kol askı atelini kapsar

Klavikula Bandajı (Sekiz Bandajı)

Klavikulanın 8 bandajı tarihsel bir isimlendirme dir. Uzun zamandan beri klavikula kırıklarına uygun kullanıla gelen bir yöntem olmasına karşın aslında kırık parçaların düzeltilmesinde etkisizdir ve basit kol sargısından farklı klinik sonuç vermez. Sekiz bandaj, brakial pleksusa bası sonucunda yeniden düzeltme gerektiren durumlara sebep olmaktadır. Üstelik hastalar için konforsuz bir ateldir. Omuz bandajı ve kol askısı daha iyi bir yöntemdir.

Uzun Kol Ateli

Uzun kol ateli dirseği sabitler. Üst ekstremiteye askı pozisyonu sağlar (dirsek 90 derece fleksiyonda ve avuç  içi karma dönük) elin ulnar yüzünden metakarp başından başlayıp ön kol ulnar yüzünden devam ederek dirseği geçer ve koltuk altına ve he men aşağısında kolun lateralinde sonlanır. Bu yöntemin hazırlanmasın da en fazla yapılan hata yetersiz uzunluk almaktır. Atel dirsekten yete rince öteye uzanmıyorsa dirsek eklemini koruyabilecek kadar kaldıraç kuvveti sağlayamayacaktır. Uzun kol ateli dirsek yaralanmalarında çı­kıklı radius baş kırıklarında, suprakondiller humerus kırıklarında, dir sek çıkıklarında kullanılabilir.

Sugar tong Ateli (Şeker maşası ateli)

Sugar tong ateli dirseğin ve el bileğinde pronasyon ve supinasyon hareketini korur. Sugar tong atel
elin ektensör yüzünden metakarp başından başlar ön kol ekstensör yüzünü geçip dirsekten ve humeral kondillerden döner, ön kol fleksör yüzden ve elin fleksör yüzünden devam edip metakarp başı hiza
sında sona erer. Ayrıca bir kol askısıyla desteklenmelidir.

Yöntemin uzunluğu önemlidir. Atel kısa olursa bilek eklemini tespit etmede yetersiz kalır. Eğer çok uzun olursa da metakarpafalengeal eklemlerin hareketine izin vermez ve parmakları sıkarak hareketsiz kalıp kolayca şişmelerine sebep olur. Sugar tonga tel; el bileği ve ön kol kırıklarında uygulanabilir.

Cock Up Ateli (Volar destekli El Bilek Ateli)

Ön kol distalinden el bileği proksimaline kadar uzanır ve bileği dorsifleksiyonda tuta ve çıkarılabilen bir ateldir. Cock up ateli, el ve el bileği kırıklarında kullanılmamalıdır çünkü bu yaralanmalar genelde dorsifleksiyona zorlanma sonucunda meydana geldiğinden bu atel ciddi ağrılara sebep olabilir. El bileği kırıkları genellikle doğal pozisyonda atellenirken Colles kırıkları bazen düzeltildikten sonra palmar fleksiyonda tespit edilebilir.
Cock up ateli karpal tünel sendromu tedaviside en çok kullanılan atel dir. Ayrıca el bileği tendiniti ve radial sinir felcine bağlı düşük el gibi travmatik olmayan bazı durumlarda kullanılabilir. . Bazı vakalarda atelin sağlandığı pasif dorsifleksiyon elin kavranma fonksiyonunu güç­lendirebilir.

Kısa ön kol ateli

Kısa ön kol ateli, el bileği ile ön kolun ulnar ve ya radial yarısını sabitleyen ateldir.

Ulnar atel ön kol ateli, elin ve ön kolun ulnar yüzünde seyreder ve 5. parmağın hemen proksimalinden başlayıp ön kol ulnar yüzünde dirseğe yakın sonlanır. Atel ekstensör ve fleksör yüzden 4. ve 5. parmakları kapsayacak genişlikte olmalıdır. Atel yerleştirildiğinde 4. ve 5. parmaklar bitişik duruma geleceğinden cilt tahrişinin engellenmesi için araya destek konulmalıdır. Metakarpofalengeal eklemler ve interfalengeal eklemler hafif fleksiyonda olmalıdır. Atel bir önkol askısıyla desteklenebilir. Bu atel 4. ve 5. parmak kırıkları ile bunların metakarp kırıklarında kullanılabilir (boksör kırığı dahil). Atelin diğer versiyonu, kısa radial ön kol atel, benzer bir tasarıma sahiptir fakat ön kol ve elin radial tarafındanuzanıp işaret ve orta parmağın benzer yaralanmalarında kullanılabilir,
baş parmağın geçebileceği bir delik olacak şekilde tasarlanır.

Baş Parmak destekli ön kol ateli

Baş parmak ateli, baş parmağı ve el bileğini tespit eder. Bu atel skafoid, baş parmak proksimal falanksı ya da metakarp kırıkları için kullanı­lır. Baş parmak ateli ön kolun radial yüzünü ve baş parmağı içine alabilecek genişlikte tasarlanabilir fakat daha pratik olarak ateli iki parçadan yapmaktır. El bileğinden geçen ek parça ekstensör yüzde metakarp başından antekubital fossanın hemen altına kadar ilerler. Yaklaşık 3,5 cm’lik daha dar baş parmak parçası metakarpın dış yüzünden el bileğinin ekstensör yüzüne uzanır ve ilk parçanın üzerine biner.
Başparmak destekli atel hazırlanırken ele verilecek en uygun pozisyonda el bileği doğal pozisyondayken, opposizyondaki baş parmak işaret parmağı ile ‘ok’ işareti yapar biçimde olmalıdır. Bu pozisyon iki parmağın birlikte bir şey tutarken ki pozisyonuna yakındır ve hasta açısından daha fonksiyoneldir.

Parmak ateli

Parmak ateli, parmakların sabitlenmesi için kullanılır. Bir “çekiç” veya beyzbol parmağı, ekstansör tendonun bir yırtılması ve bazen bir kırılmayı da içerir. Ameliyat gerekli olabilirken, parmak ateline yerleştirildiğinde 6-8 hafta düz tutularak iyileşebilir.

Diz Ateli

Diz tespit aracı söküp çıkarılabilen, uyluktan ayak bileğinin üzerine kadar uzanan bir sabitleme yöntemidir. Bu araç yeniden pozisyon verilebilen iki metal parçadan oluşmaktadır. Diz eklemini ekstansiyonda tam tespit eder. Bu tespit yöntemi patella ve tibial lateral-medial plato kırıkları, menisküs yaralanmaları ile ligaman yaralanma ve yırtıkları gibi çeşitli durumlarda kullanılabilir.

Diz atelinin, özellikle bir haftadan fazla ya da gençlerde iki hafta kullanılması sonucu ağrılı eklem sertliğine neden olur. Bu yüzden ortopedi tarafından izlemi, uygulamayı takip eden ilk bir hafta yapılmalıdır. Belirtilen sürelerden daha uzun endikasyon varsa ortopedi uzmanı bunu yeterli eklem hareketine izin veren destekle  ya da ortezle değiştirebilir.

Jones Bandajı

Robert Jones bandajı, cerrahi müdahalenin ortaya çıkmasından önce kırığın geçici olarak desteklenmesi için bir uzuvya uygulanan yaygın bir dış ateldir. Jones bandajı uygulanırken bacak dizden düz olarak yukarı kaldırılır, pamuk ve elastik bandaj 2 kat sarılarak sabitlenir.

Diz için hareket ve kuvvet egzersizleri

Diz sabitlendiğinde kuadriseps kasının zayıflamasından dolayı hızla eklem sertliği ve kararsızlığı oluşabilir Bir sabitleyici kullanan hastalar aralıklı olarak aleti çıkarmak, ve aşağıdaki alıştırmaları yapmaları istenmelidir.
1. Pasif fleksiyon: Düz bir yüzeye otururken, aşırı ağrı oluşturmadan, mümkün olduğu kadar diz fleksiyon oluşturacak şekilde ayak tabanı altına yerleştirdiğiniz büyükçe bir havlu uçlarından tutun ve yukarı doğru çekin.
2. Yerçekimi destekli fleksiyon: Bir yatak ya da sandalyenin kenarında otururken, diz ekstansiyonu incinmiş olan ekstremitenin altından sağlam ayakla desteklenir, sonra destekleyen sağlam ayak yavaşça indirilir böylece incinmiş olan diz fleksiyona alınır. Tolerans geli­şince dizi tekrar ekstansiyona getiriniz.
3. Kuadriseps kuvvetlendirmesi: Diz altında bir yastıkla sırtüstü yatarken, bacak dümdüz olacak şekilde aktif olarak dizi tam ekstansiyona getirip sonra rahatlatın.
Bu egzersizlerin her biri gün içinde bir çok defa tekrarlanarak yapılmalıdır

Posterior ayak ateli

Arka ayak bileği kalıbı, ayak bileğini tespit etmek için kullanılır. Metatars kemikleri başının altından başlayıp, ayağın plantar yüzü boyunca uzanarak bacağın arka kısmında yukarıya devam eder ve baldırın üst kısmında sona erer.

Posterior ayak ateli, kırık veya ayak bileği şiddetli burkulmalarında kullanılır. Alt bacak lateralinden, medialin üst kısmından, topuğun altından bir sugar tong bileşeni tarafından desteklenebilir. İki bileşenin üst üste geldiği yerde birlikte biçimlendirilir. Ek bileşenler ayak bileği inversiyonu ve eversiyonunu en aza indirir. Dizin arka kısmından uyluğun arka kısmının üst tarafına doğru devam eden bölgede daha fazla alçı malzemesi kullanarak daha fazla tespit sağlanmış olur. Dizin hafif fleksiyonu ile ayak bileğinin dönme hareketi de engellenmiş olacaktır. Çıkarılma işlemi yapılırken ayak bileği mümkün olduğunca dorsifleksiyonda yani doğal bir konumda, bacağa 90 derece olacak şekilde muhafaza edilmelidir. Bu, çıkarılma işleminden sonra eklem hareketinin yeniden kazanılmasına yardımcı olur. Klinisyenler genellikle metatars başları altından avuç içi ile hafif basınç uygulayarak plantar fleksiyonu önlemelidir çünkü ayak bileği yaralanması olan hastaların çoğu ayak bileğini plantar fleksiyonda tutma eğilimindedir. 90 derece ilkesine bir istisna Aşil tendon yırtılmasında sabitlemedir. Bu yaralanması olan hastalar tendon üzerindeki gerginliği azaltmak için plantar fleksiyonda tespit edilmelidir.

Ayak Bileği Üzengi Ateli

Ayak bileği üzengi ateli, lateral malleol kırıkları ve ayak bileği burkulmalarını tespit etmek için faydalıdır ve hastalar için uygulaması, arka bacak atelin den daha kolay ve daha az hantaldır. Ayak bileği üzengi sargısı aslında velcro kayışlarıyla yerinde tutulan hava yastıklı “sugar tong” atelidir. Arka kalıptan farklı olarak bu cihaz ağırlıkla birlikte kullanılabilecek şekilde tasarlanmıştır. İnversiyonu oldukça etkili bir şekilde sınırlar ancak normal plantar ve dorsifleksiyona izin verir. Bu özelliği ve hava yastıklarının kademeli basınç etkisi tipik sert sabitlemeye göre daha az şişlik ve ödeme, daha az eklem sertliğine ve rahat bir yürüyüşe daha hızlı dönmeye sebep olur. Ayak bileği germesi ağırlık taşımıyorken veya yıkama amacıyla çı­karıla bilir.

Ayak bileği için hareket ve kuvvet egzersizleri

1. Egzersizler, ayak bileği yaralanma sonrası eklem hareket açıklığını eski haline getirmek, sağlamlaştırmak, ve dengesini sağlamak için bir en kısa sürede başlanmalıdır.
2. Aktif dorsifleksiyon ve plantar fleksiyon: Sırt üzeri yatarak ayaklar uygun bir şekilde yükseltildiğinde, lenfatik akım artar, böylece şişlik azalmış olur.
3. Pasif dorsofleksiyon: Bu egzersizi yapmanın ilk metodu avuç içi desteğiyle duvara yaslanmak, sonra topuğunu zemine düz şekilde tutarak dizini duvara doğru bükmek.
4. Dirence karşı eversiyon, dorsofleksiyon ve plantar fleksiyon: Bu egzersiz esnek elastik kordona karşı güç uygulayarak başarılı olabilir.
5. Ayak parmaklarında üzerinde durmak, dirençli plantar fleksiyonun
   başka bir yoludur.
   Bu egzersizlerin her biri gün içinde bir çok defa tekrarlanarak yapılmalıdır

Taburculuk sonrası

Atele alınan kısmın yukarı yükseltilmesi genelde ağrı ve şişmeyi azaltmada yardımcı olur. Bacak kalpten yukarıda olmalıdır. Genellikle bacağı yaralananlar evde veya işte bacaklarını bir sandalyeye koyarak otururlar ve talimata uyduklarının düşünürler. Bacağı yükseltmek için yatar veya yarı-yatar pozisyonda olması ve bacağın vücudun kalan kısmından yukarıda olması gerektiği anlatılmalıdır. Bacağına flasterle sargı yapılan hasta ilk gün topuğunu yere veya sert bir yüzeye yaslamamalı dır çünkü, flasterin tam kalıbı oluşturması 24 saat sürer. Bu süre zarfında topuğa uzun süre baskı olması bir çentiğe yol açabilir ve bu da rahatsızlık hatta, basıya bağlı yaraya neden olabilir. Fiberglas kullanılırsa buna dikkat etmek gerekmez çünkü hemen donar.
Eğer kola sugar tong ateli uygulanmışsa hastaya sertlik ve şişmeyi önlemesi için parmakları mümkün olduğunca çok hareket ettirmesi söylenir. Sugar tong alçı metakarpal başlarına kadar uzanmalı ama geçmemelidir, yoksa metakarpofalangeal eklemlerin tam fleksiyonu engellenir.
Hastaya el veya ayak parmaklarını aşırı şişme, duyuda azalma veya siyanoz için kontrol etmesi ve ağrıda belirgin artışa karşı uyanık olması söylenir. Bunlardan herhangi biri olursa hemen acile veya takip eden doktora başvurması söylenir.

Takip

Belirli yaralanmalar için evrensel kabul gören takip aralıkları yoktur.
Ortopedistlerin hastaların görülme aralıkları hakkındaki fikirleri farklı­dır. Genelde düzeltilmemiş kırığı veya yaralanması olup cerrahi gerekebilecek hastalar bir kaç gün içinde görülmelidir.
Bazen durum takip eden doktorla tartışılmalı ve hasta daha acildeyken randevu ayarlanmalıdır. Alternatif olarak acil doktoru hastaya takip edecek doktor veya kliniğe mümkün oldukça kısa sürede başvurmasını önerebilir.

.