‘Sen bırak o düşer’
Cem Yılmaz
1. Havayolu kontrol altına alınmalı, olası servikal yaralanma göz önünde bulundurulup çene kaldırma manevrası ile havayoluna müdahale edilmeli.
2. İlerleyici hava açlığı durumunda tansiyon pnömotoraks düşünülmeli; 14-gauge branül ikinci interkostal alandan midklavikuler hat boyunca akciğer parankimine doğru 8 cm ilerletilerek ciğer söndürülmeli. Transport gerekliliği halinde tüp torakostomi uygulanmalı.
3. Oksijen desteği başlanılmalı mı: Satürasyon 95 mmHg altı ise, havayolunu kapatıcı travma mekanizması var ise, hasta bilincini arıyor ise, travmatik beyin yaralanması var ise, hasta şokta veya yüksek irtifada ise oksijen desteği gerekli.
4. Açık tüm göğüs kafesi travmaları spanç ile kapatılmalı. Tansiyon pnömotoraks gelişebilir.
5. Kanama bası ile kontrol edilmeli. Yaranın beş cm üstünden turnike uygulanmalı.
6. İntravenöz damaryolu: Kanama kontrolü yapıldı ise on sekiz gauge branül ile hızlı sıvı infüzyonu yapılmalı, hipotansif resüsitasyon akılda tutularak. Damarın yolu bulunamıyor ise intraosseöz yol tercih edilmeli.
7. Sıvı Tedavisi: Şok bulguları yok ise sıvı uygulanmamalı, hasta yutabiliyor ve bilinci açık ise sıvıları peroral verilmeli. Şok var ise (bilinç bozukluğu veya sistolik TA < 90 mmHG)
- Evre 1 % 0-15 kaybı……… kristaloid
- Evre 2 % 15-30 kaybı…kristaloid-kan
- Evre 3 % 30-40 kaybı…kristaloid-kan
- Evre 4 % 40 dan fazla kaybı…….kan
Terör saldırılarında kullanılabilecek sıvı: Beş yüz ml Hextend, otuz dk sonra şok devam ediyorsa tekrarlanır. Bin ml’den fazla Hextend verilmemeli.
8. Hasta hipotermiden korunmalı, hastanın üstü örtülüp rüzgardan korunmalı, gereksiz sıvı tedavisinden kaçınıp ısıtılmış sıvı verilmeli.
9. Penetre göz travması: Göz, rijit göz örtüsü ile kapatılmalı. Göz üstüne direk baskı oluşmamasına dikkat edilmeli. Moksifloksasin 400 mg oral uygulanmalı; hasta yutamıyorsa ilaç IV/IM yoldan verilmeli.
10. Hasta sürekli monitörizasyon ile izlenmeli.
11. Ek yaralanma için ikincil bakı ayrıntılı olarak yapılmalı.
12. Ağrı var ise dinmesi sağlanmalı. Oral transmukozal fentanil sitrat 800 ug (15 dakika sonra tekrarlanabilir). Morfin sülfat 5 mg IV (10 dk sonra tekrarlanabilir). Prometazin 25 mg IV/IM/IO 6 saatte bir uygulanmalı.
13. Açık yara var ise: Moksifloksasin 400 mg oral, bilinç kaybı var ise sefotetan 2 g IV yavaş 3-5 dk içinde. Ertapenem 1 g IV/IM.
14. Yanık: Yüz yanığı durumunda havayolu güvenliği amaçlı erken entübasyonu düşünülmeli ve oksijen başlanmalı. Yanan alanlar kuru, steril örtü ile kapatılmalı. Sıvı ihityacı %TBSAx10 cc/s formülü ile hesaplanmalı, 80 kilo üstü her 10 kilo için sıvı infüzyonu 100 ml/s arttırılmalı.
15. Pelvik kırık varlığında pnömatik antişok giysi devreye girmeli.
Dr Çağdaş Can, Merkezefendi Devlet Hastanesi, Acil Tıp, Manisa
