Akrep sokması ve tedavisi
Akrep sokması sonucunda etkilenen sisteme göre hafif ağrı ve kızarıklıktan ölüme kadar uzanan sonuçlara neden olabilir. Ölüm genellikle solunum ve dolaşım yetmezliğine bağlı gelişir.
Türkiye’de en sık ratlanan akrep türleri nelerdir?
Mesobuthus gibbosus Türkiye’de bulunan 12 adet akrep türünden en sık rastlananıdır. Özellikle İç Anadolu ile Ege Bölgesi’nde yaygındır. Mesobuthus gibbosus çoğunlukla sarımsı kahverengi renkte ve yaklaşık 6-7 cm uzunluktadır.
Leiurus Abdullahbayrami akrebinin zehri, güneydoğuda bulunan kalın kuyruklu siyah akrep ( Androctonus crassicauda) zehrinin 2 katı kadardır.
Kara akrep, hayvan biliminde ‘’Androctonus crassicauda’’ olarak geçer. Ülkemizde Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır, Batman, Elazığ, Adana Ve Mersinde görülmektedir. Türkiyede bulunan diğer türlere göre iri yapılı (9-10 cm) olan bu koyu kahverengi ya da siyah renkli akrepler, insanlar için en tehlikeli türler arasında yer almaktadır.
Androctonus crassicauda, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin egemen türüdür .
Akrep Sokmalarının Toksik Etki Mekanizması
- Zehirlenme belirti ve bulgularından akrep venomunun yapısındaki sindirim enzimleri ve nörotoksinler sorumludur.
- Nörotoksinler sodyum ve potasyum kanal akımını değiştirerek sinir kas kavşağı ve otonom sinir sisteminin aşırı uyarılmasına neden olur.
- Akrebin zehir kesesinin dolu ya da boş olmasına göre enjekte edilen venom miktarı değişkendir. Her sokma zehirlenme ile sonuçlanmayabilir.
Akrep sokmasında belirti ve bulgular
Bölgesel: Yanıcı ağrı, eritem, şişlik ve parestezi
Sistemik: Hipertansiyon, hipotansiyon, taşikardi, terleme, kas güçsüzlüğü, çift görme, nistagmus, akciğer ödemi, aşırı uyarılabilirlik, kas seyirmeleri , tükrük ve ter salgısında artış, pıhtılaşma bozukluğu, konvülsiyon, kas felci ve koma
Akrep sokmasının evreleri
- Evre 1: Sokulan alanda ağrı, parestezi olması Pozitif “tap testi” (dokunmakla veya vurmakla ağrının şiddetlenmesi)
- Evre 2: Birinci evreye ek olarak akrebin soktuğu alandan farklı yerlerde ağrı ve parestezi olması
- Evre 3:
- Nöromüsküler disfonksiyon (ekstremitelerde ani kasılma ve çekilmeler, huzursuzluk, istem dışı kas hareketleri) veya
- Kraniyal sinir disfonksiyon (bulanık görme, anormal göz hareketleri, hipersalivasyon, dilde fasikülasyon, yutma güçlüğü, üst hava yolu disfonksiyonu, peltek konuşma) birinin olması.
- Evre 4: 3. evredeki bulgulardan her ikisinin de olması
Akrep sokması Tanı
Öykü, belirti ve bulgulara dayanılarak konur. Mezobuthus gibbosus sokmasına bağlı olarak daha çok bölgesel belirtiler görülürken Androctonus crassicauda öldürücü zehirlenmelere neden olabilir. Her iki tür akrep sokmasında da, 10 yaşından küçük çocuklar ve 65 yaşın üzerindekilerde ciddi toksik etki ve ölüm riski fazladır.
Androctonus crassicauda sokmasında lökositoz ve hiponatremi görülür. Serum amilaz ve kreatin fosfokinaz düzeyleri yükselir.
Akrep sokması Tedavi
- Acil tedavi gerekiyorsa temel ve ileri yaşam desteği verilir.
- Küçük çocuklar ve 65 yaşın üzerindeki yetişkinler yatırılarak tedavi edilmelidir.
- Konvülsiyon varsa diazepam ven içine yetişkinde 5-10 mg, en çok 30 mg; çocukta 5 yaşın altında 0,1-0,3 mg/kg, 5 yaşın üstünde 1-2 mg, en çok 10 mg verilir. Diğer seçenek midazolam (İ.V. 0,1-0,2 mg/kg)’dır.
- Hipertansiyonda yetişkinlerde benzodiazepinlerle sedasyon (İ.V. diazepam 5-10 mg, gerekirse 5-10 dakikada bir yinelenerek) yararlıdır. Taşikardi yoksa, nitroprussid (ven içine 0,1-10 mikrogram/kg/dk % 5 dekstrozun sudaki çözeltisi içinde) ya da nitrogliserin (yetişkinlere ven içine infüzyonla, 5-100 mikrogram/ dk) verilir. Nitrogliserinin 40 mikrogram/dk’dan daha hızlı infüzyonunun methemoglobinemiye neden olabileceği unutulmamalıdır.
- Taşikardiyle birlikteyse, esmolol ven içine 25-100 mikrogram/kg/dk ya da propranolol ven içine (Türkiye’de ven içine verilecek ticari biçimi yoktur) 0,02-0,1 mg/ kg verilir.
- Kardiyojenik şok ve akciğer ödeminin tedavisinde dobutamin (Konsantre Dobutamin® 250 mg/20 mL flakon, ven içine 5-20 mikrogram/kg/dakika infüzyonla) verilir.
- Ağrıyı azaltmak için opioid türevleri verilir
Özgül Antidot ve İlaç Tablo 1. Analjezik Olarak Kullanılan Opioidlerin Dozları
Opioidler | Yetişkin Dozu | Çocuk Dozu |
Morfin | 2-10 mg (ven içine) 10-15 mg (kas içine ya da deri altına) | 0,2-0,5 mg/kg (ağız yoluyla) 0,05-0,2 mg/kg (ven ya da kas içine) |
Meperidin | 25-100 mg (kas içine) | 0,5-2 mg/kg (kas içine) |
Fentanil | 50-200 mikrogram (ven içine) | 3-5 mikrogram/kg (ven ya da kas içine) |
Akrep antivenomunun etkinliği ?
Akrep antiserumunun yararlı olmadığını veya tam tersine etkin olduğunu belirten farklı yayınlar da mevcuttur. Akrep sokmalarında semptomatik tedavinin yeterli olup, antivenom tedavisinin hayati fonksiyonları tehdit edecek sistemik toksisite oluşan 3. veya 4. derece olgularda kullanılması gerektiğini bildiren çalışmalar da vardır.
Ülkemizde Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Androctonus crassicauda türü akrep sokmasına özgül antivenom üretmektedir. (Acsera ® ; Fab At kökenli serum)
Sistemik belirti ve bulgular gözlendiğinde antivenom uygulanabilir. Antivenom, at serumu kaynaklı olması nedeniyle anafilaksi ve serum hastalığına neden olabilir. Deri döküntüleri, yüzde özellikle dudaklarda ve göz kapaklarında ödem, bronkospazm, solgunluk ve hipotansiyon gibi belirtiler yönünden hasta izlenmelidir. Alerji öyküsü olanlar ya da geçmişte antivenom almış olan hastalar IgE taşıdıklarından anaflaksi için yüksek risk grubundadırlar.
Antivenom uygulanışı; Erken dönemde başvuran hastalar hastalar için 1 ampul genellikle yeterlidir. Bulguların ciddiyetine ve gecikilen süreye bağlı olarak, doz,arttırılabilir. Çocuklarda, erişkine göre daha yüksek doz kullanımı gerekebilir. Antivenomun yarı dozu sokulan bölgeye s.c., diğer yarısı da yakın bölgedeki kas içine i.m. olarak yapılır. Acsera® Antikor serumu en az 100 nötralizasyon Ünitesine karşılık gelir.
Hekim gerekli görürse deri testi yapılabilir ancak anaflaktik şok gelişmesinin önüne geçecek bir önlem değildir. Hayvan kökenli serumun enjeksiyonunu takiben 7 ile 10 gün içinde serum hastalığı görülebilir.
Gebelikte kullanımım: Gebelik Kategorisi: C dir. hayvan çalışmalarında toksilk olduğu gösterilmiştir. İnsanlara yönelik potansiyel bir risk bilinmemektedir.
Emrizme için sakıncalı bir durum yoktur.
Yaşlı ve çocuklar daha fazla etkilenir vakanın ciddiyetine göre doz arttırılabilir.
Prazosin Uygulanması; Alfa adrenerjik blokerler içerisinde yer alan prazosin uygulaması; akrep sokması sonucu oluşabilen solunum sistemi ve sempatik sinir sistemini ilgilendiren durumlarda kullanılan bir tedavi şeklidir, (ağız yoluyla 30 mikrogram/kg 6 saatte bir belirtiler düzelinceye kadar) özellikle çocuklarda akrep sokmasına bağlı ölüm oranını azaltmaktadır.
Akrep sokması Yara yeri tedavisi;
- Sokulan yer su ve sabun ile yıkanır.
- Tetanoz profilaksisi yapılır.
- Ağrıyı azaltmak için yara üzerine kısa süreli buz ya da soğuk uygulanır.
- Sokulan bölge kesilerek kanatılmaz, turnike uygulanmaz ve amonyak sürülmez.
Kaynaklar
- Osnaya-Romero N, de Jesus Medina-Hernandez T, Flores-Hernandez SS, Leon-Rojas G. Clinical Symptoms Observed in Children Envenomated by Scorpion Stings at The Children’s Hospital From The State ofMorelos,Mexico. Toxicon, 2001;39:781-785.
- Abroug F, Elatrous S, Nouria S, Haguiga H, Touzi N, Bouchoucha S. Serotherapy in Scorpion Envenomation: A Randomized Controlled Trial. Lancet 1999;354:906-909.
- Bawaskar HS, Bawaskar PH. Clinical Profile of Severe Scorpion Envenomation in Children at Rural Setting. Indian Pediatrics 2003;40:1072-1081.
- Ismail M. Treatment of Scorpion Envenoming Syndrome: 12-years Experience With Serotherapy. Int J Antimicrobial Agents. 2003;21(2):170-174.
- Biswal N, Bashir RA, Murmu UC, Mathai B, Balachander J, Srinivasan S. Outcome of Scorpion Sting Envenomation After a Protocol Guided Therapy. Indian J Pediatr 2006;73:577-582.